و هر صبح دعای عهد خوانده می‌شود تا تجدید بیعتی باشد با تو ای صاحب امری که طرید، شرید، وحید و فرید خوانده شده‌ای … دعای عهد از ادعیه نقل شده از امام جعفر صادق علیه السلام است که مومنان و منتظران امام عصر (عج) هر صبح برای تجدید بیعت با ایشان و وفادار ماندن به این عهد تا روز قیامت در این دوران که وجود سراسر خیر و برکت حضرت طبق اراده حق تعالی در پس پرده غیبت قرار دارد، تلاوت می‌کنند تا علاوه بر یادآوری هر روزه این پیمان، اعمال و کردار خود را نیز در راستای کسب رضایت امام و خداوند متعال جهت دهی نموده و عاقبت به خیری دو دنیا را برای خود به ارمغان آوردند. در این نوشتار و در ادامه دو مطلب پیشین با عنوان «شرح دعای عهد» که شرح عبارات و فرازهایی از این دعای زیبا به نگارش در آمد، به شرح عبارت‌های دیگری خواهیم پرداخت.[1]
شرح فرازهایی از دعای عهد
– وَ مُنْزِلَ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ
و ای نازل کننده تورات، انجیل و زبور (کتب آسمانی حضرت موسی، عیسی و داوود علیهم السلام)
در ادامه شرحی که برای سه عبارت قبلی آمد. می‌توان این‌چنین بیان کرد: کتبی که نام آن‌ها گفته شد و از کتب آسمانی نازل شده بر انبیاء الهی هستند، همانند رحمتی می‌باشند که از آسمان بر زمین نازل شده و احیاء آفریده‌ها به آن ممکن است. و رحمت حق تعالی از وجود امام ظاهر می‌گردد. پس انگار که نازل شدن کتب نیز به او می‌شود. بلکه وجود پر خیر و برکت حضرت، خود کتاب الله است که جامع کلمات الله و احاطه کننده بر هر آفریده‌ای است. همانگونه که خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم به این امر اشاره فرموده که کتاب‌های آسمانی و امام همه جامع هر چیزی می‌باشند و تمامی امور در تحت آن‌ها درج گردیده است. از جمله این آیات می‌توان به آیات 38 و 59 سوره انعام،89 سوره نحل و 12 سوره یس آن‌جا که خداوند می‌فرماید: «و کل شی احصیناه فی امام مبین» اشاره کرد.
پس تمامی کتب آسمانی از اولین آن‌ها تا آخرین که قرآن کریم است و جملگی ائمه می‌بایست این‌گونه باشندچرا که همه از مشیت الهی حکایت دارند. در احادیث آمده است: خداوند متعال مشیت را بی واسطه، به نفس آن خلق کرد و دیگر اشیاء را به واسطه مشیت خلق نمود.
پس در ظهور حضرت مهدی (عج)، ظهور هر چیزی است چرا که اراوح آن‌ها در کتاب‌های آسمانی ماخوذ است و در واقع تمامی اشیاء واژه‌های کتب آسمانی‌اند و کتب جامع آن‌ها می‌باشند. پس امام زمان (عج) نیز جامع آن‌ها است و از این رو باکی نیست که مقصود از نازل کردن کتاب‌های نام برده شده در این فراز، اذن ظهور حضرت حتی به صورت مَجاز باشد
– وَ رَبَّ الظِّلِّ وَ الْحَرُورِ
و ای پروردگار سایه و آفتاب گرم
به تناسب عباراتی که شرح داده شدند می‌توان گفت که در زمان ظهور امام مهدی (عج) خلق به گروه‌هایی تقسیم می‌گردد. برخی حضرت را تصدیق نموه و برخی تکذیب کرده و به دشمنی با ایشان بر می‌خیزند. پس می‌توان گفت ای پرودگار سایه و آفتاب گرم. سایه سرد است و گرما گرم می‌باشد و این دو که در کنار هم آمده‌اند در تضاد با یکدیگر هستند . پس این احتمال وجود دارد که سایه به افراد نیک کردار و گرما به بدکاران اشاره داشته باشد چرا که افراد نیک کردار در سایه عرش خداوند هستند و بدکرداران در گرمای آفتاب محشر حضور دارند. قلوب نیکان به رحمت پروردگار خنک است و دل بدکاران سوزان از آتش عذاب. افراد نیک کردار در سایه رحمت و نعمت الهی آسوده‌اند و افراد بد به گرمای دوزخ گرفتارند.
البته ممکن است بالعکس نیز باشد، بدین صورت که سایه تاریک است و به دور از انوار حق تعالی، پس بدکاران در آن قرار دارند و نیکوکاران را گرمای محبت و عشق الهی احاطه کرده است. همچنین می‌توان گفت که بدکاران مثل آهن سرد هستند. یعنی پتک ابتلائات و مواعظ الهی در آن‌ها اثر نمیکند اما نیکوکاران همچون آهن و فلزی گرم می‌باشند که در کوره آزمایش‌های الهی ساخته شده‌اند، پس در نزد حق تعالی و اولیا او سر تسلیم پایین آورده و به هر صورتی که آنان بخواهند بسازند رضایت داده و امتناع نمی‌ورزند و …
در هر صورت دو واژه سایه و گرما اگر چه می‌توانند به همین معنای ظاهری خود، در این بخش از دعای عهد به کار رفته باشند اما می‌توانند حقایق و اسراری همچون عبارت‌های قبلی داشته باشند. در واقع می‌توان این چنین گفت که ظهور باطن هر کسی با ظهور امام عصر است و امام همچون رسول الله (ص) و قرآن کریم، رحمت است به این معنا که با نزول آن رحمت همچون باران بر سر انسان‌ها آن‌که همچون زمین مستعد کِشت باشد، خوبی‌ها در آن ظاهر و نمایان می‌گردند و آن‌که درونش همچون زمین لم یزرع است، با نزول باران رحمت، شوره‌زار می‌گردد.
در حقیقت رحمت الهی هر چند که عام باشد، لابد برای افراد ظالم عذاب خواهد بود چرا که سبب رسوایی و نمایان شدن کفر و نفاقشان می‌گردد. پس قائم آل محمد (ص) پس از ظهور برای مومنان و کافران همچون قرآن خواهد بود.
[1] شرح نگاشته شده بر گرفته از شرح دعای عهد میرزا محمد بن حسن بن ملا عل هرندی به تصحیح حسین درگاهی است.
- تلاوت آیه 38 سوره انعام- استاد امام جمعه
وَ مَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَ لَا طَـٰٓئِرٖ يَطِيرُ بِجَنَاحَيۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُكُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ يُحۡشَرُونَ
هيچ جنبنده اى در زمين، و هيچ پرنده اى كه با دو بال خود پرواز مى كند، نيست مگر اينكه امتهايى همانند شما هستند ما هيچ چيز را در اين كتاب، فرو گذار نكرديم؛ سپس همگى به سوى پروردگارشان محشور مى گردند.