در این نوشتار از سلسله مقالات احادیث موضوعی، احادیث ائمه معصومین درباره خوراکی ها گردآوری و نگارش شده است. امید است که با مطالعه آن‌ها بیشتر به آنچه به عنوان خوراک و طعام در جهت سلامت جسم و روح تناول می‌شود، دقت شده و با رعایت نکاتی که بیان فرموده‌اند در اصلاح تغذیه برای دوری از انواع بیماری‌ها و سالم ماندن جسم و روح تلاش شود.
خوراکی ها و یا به طور کلی آنچه که به عنوان آداب تغذیه شناخته می‌شود از جمله مباحث مهمی است که در دین اسلام به آن پرداخته شده است. در قرآن (حدود 250 آیه قرآنی در باب تغذیه وجود دارد) و احادیث بسیاری از معصومین علیهم السلام به تاثیر خوراک بر روح و روان آدمی، چگونگی مصرف غذا، مناسب‌ترین غذاها، خوراکی‌هایی که بهتر است تناول نشوند، زمان مناسب برای غذا خوردن و مواردی از این دست اشاره شده است چرا که غذا و نیاز به آن مهم‌ترین نیاز آدمی است که از بدو تولد تا آخرین روز از عمر، او را همراهی نموده و هیچ کس در این جهان از آن مستثنی نیست چرا که رشد انسان، سلامت جسم او، آرامش روح و روان، بهبود خلق، تولید مثل، توانمندی و قدرت یافتن تماما به گونه‌ای به تغذیه سالم مرتبط هستند.
سخن درباره تاثیر غذا بر خلق و خو، چگونگی اثر پذیری روح و قلب انسان از خوراک، گروه‌های غذایی مفیدی که در قرآن به آن‌ها اشاره شده، زمان تناول غذا، مقدار آن و … مجال بیشتری می‌خواهد که در این مقال نمی‌گنجد.
احادیثی از رسول خدا (ص) درباره خوراکی ها
- يا عَلىُّ عَلَيْكَ بِالْعَدَسِ فَإِنَّهُ مُبارَكٌ مُقَدَّسٌ وَ هُوَ يُرِقُّ الْقَلْبَ وَ يُكْثِرُالدَّمْعَةَ وَ إِنَّهُ بارَكَ عَلَيْهِ سَبْعونَ نَبيّا [1]
ای علی بر تو باد به خوردن عدس، چرا که آن مبارک و پاک است و سبب رقت قلب (دل نازکی) و زیادی اشک می‌شود و هفتاد پیغمبر برای آن طلب برکت نمودند.
- عَلَيْكُمْ بِالدُّبّاءِ فَاِنَّهُ يُذَكِّى الْعَقْلَ وَ يَزيدُ فِى الدِّماغِ [2].
بر شما باد به خوردن کدو، زیرا عقل را تیز و کارایی مغز را افزایش می‌دهد.
- يا بُنَىَّ كُلِ الكَرَفْسَ، فَاِنَّها بَقْلَةُ الاَنْبياءِ مَغفولٌ عَنْهاوَ هُوَ طَعامُ الخَضِرِ وَ اِلْياسَ وَ الْكَرَفْسُ يَفْتَحُ السُّدَدَ وَ يُذَكِّى الْقَلْبَ وَ يَرِثُ الْحِفْظَ وَ يَطْرُدُ الْجُنونَ وَ الْجُذامَ وَ البَرَصَ وَ الْجُبْنَ [3]
ای فرزندم! کرفس بخور، زیرا کرفس سبزی انبیاء است، از آن غفلت شده و او غذای خضر و الیاس علیهم السلام است و کرفس گرفتگی عروق را برطرف می‌سازد، دل را طراوت بخشیده و سبب افزایش حافظه می‌شود و جنون، جذام، برص و ترس را دور می‌سازد.
- عَلَيْكُمْ بِالزَّبيبِ فَإِنَّهُ يَكْشِفُ الْمِرَّةَ وَ يَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ يَشُدُّ الْعَصَبَ وَ يَذْهَبَ بِالإِْعْياءِ وَ يُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ يُطَيِّبُ النَّفْسَ وَ يَذْهَبُ بِالْغَمِّ [4].
بر شما باد به مویز، چرا که صفرا را برطرف می‌سازد و بلغم را از بین می‌برد. همچنین اعصاب را قوی می‌سازد، خستگی را بر طرف می‌کند، اخلاق را خوب می‌گرداند، سبب آرامش روح می‌شود و غم را از میان بر می‌دارد.
- كُلِ الخَسَّ، فَاِنَّهُ يورِثُ النُّعاسَ وَ يَهْضِمُ الطَّعامَ [5].
کاهو بخورید، زیرا خواب آور است و سبب هضم غذا می‌شود.
خوراکی ها در کلام امامان علیهم السلام
امام علی (ع)
- اِدَّهِنوا بِالزَّيْتِ وَ ائتَدِموا بِهِ، فَاِنَّهُ دُهْنَةُ الاَْخْيارِ و اِدامُ الْمُصْطَـفَينَ،مُسِحَتْ بِالْقُدْسِ مَرَّتَينِ، بورِكَتْ مُقْبِلَةً وَ بورِكَتْ مُدْبِرَةً، لا يَضُرُّ مَعَها داءٌ [6].
با روغن زیتون، بدن خود را چرب نمایید و با آن خورش درست کنید زیرا که روغن زیتون، روغن نیکان و خورش برگزیدگان است. دو بار به آن تقدس داده شده است و در آن، چه در ابتدای فصلش و چه در انتهای آن، برکت قرار داده شده است و با وجود آن، هیچ بیماری (مرضی) ضرر نخواهد رساند.
- كُلُوا التَّمْرَ فَإِنَّ فيهِ شِفاءً مِنَ الاَْدْواءِ [7].
خرما بخورید زیرا در آن شفایی از هر بیماری و درد است.
- اَلْعَسَلُ شِفاءٌ مِنْ كُلِّ داءٍ وَ لا داءَ فيهِ يُقِلُّ الْبَلْغَمَ وَ يَجْلُو الْقَلْبَ [8].
عسل شفای هر دردی است و هیچ درد و بیماری در آن وجود ندارد، بلغم را کاهش و قلب را جلا می‌دهد.
- أَكْلُ السَّفَرْجَلِ قُوَّةٌ لِلْقَلْبِ الضَّعيفِ وَهُوَ يُطَيِّبُ الْمِعْدَةَ وَ يُذَكِّى الْفُؤادَوَ يُشَجِّعُ الْجَبانَ وَ يُحَسِّنُ الْوَلَدَ [9].
تناول بِه قلب ضعیف را قوی می‌کند و معده را پاک می‌سازد. همچنین ترسو را شجاع و فرزند را زیبا می‌گرداند.
امام جعفر صادق (ع)
- الْغُبَيراءُ لَحْمُهُ يُنْبِتُ اللَّحْمَ وَعَظمُهُ يُنْبِتُ الْعَظْمَ وَ جِلْدُهُ يُنْبِتُ الْجِلْدَ وَمَعَ ذلِكَ فَإِنَّهُ يُسَخِّنُ الْكُلْيَتَينِ وَ يَدْبَغُ الْـمَعِدَةَ وَ هُوَ اَمانٌ مِنَ الْبَواسيرِ وَ التَّقْتيرِ وَيُقَوِّى السّاقَيْنِ وَ يَقْمَعُ عِرْقَ الْجُذامِ [10].
گوشت سنجد گوشت (بدن) را، هسته او استخوان را و پوست آن پوست (بدن) را تقویت می‌کند. همچنین سبب گرم شدن کلیه‌ها و پاک شدن معده می‌گردد و او از بواسیر و تسلسل ادرار ممانعت کرده و موجب تقویت ساق پا شده و رگ جذام را از میان می‌برد.
- شَكا نَبىٌّ مِنَ الاَْنبياءِ اِلَى اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ اَلْغَمَّ فَاَمَرَهُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ بِاَكْلِ الْعِنَبِ [11].
پیغمبری از پیغمبران الهی به خداوند عز وجل از غم شکایت کرد. پس خداوند عز و جل او را به تناول انگور امر نمود.
- لَوْ عَلِمَ اللّه ُ فى شَىْ ءٍ شِفاءً اَكْثَرَ مِنَ الشَّعيرِ ما جَعَلَهُ غِذاءَالاَْنْبياءِ عليهم السلام [12]
اگر که خداوند متعال می‌دانست در چیزی بیش از جو شفا وجود دارد، آن را طعام انبیاء علیهم السلام قرار می‌داد.
- نِعْمَ اللُّقْمَةُ الْجُبْنُ، تُعْذِبُ الْـفَمَ وَ تُطَيِّبُ النَّـكْهَةَ وَ تَهْضِمُ ما قَبْلَهُ وَ تُشَهِّى الطَّعامَ [13].
چه خوب لقمه‌ای است پنیر، دهان را تر، تازه و خوشبو می‌سازد و موجب هضم غذای قبلی شده و طعام را مطبوع می‌کند.
امام موسی کاظم (ع)
- عَلَيْكَ بِاللِّفْتِ فَكُلهُ ـ يَعْنى اَلسَّلجَمَ ـ فَاِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَحَدٍ اِلاّ وَ لَهُ عِرْقٌمِنَ الْجُذامِ، وَ اللِّفْتُ يُذيبُهُ [14].
بر تو باد بر خوردن شلغم، چرا که هیچ شخصی نیست که در او رگی از جذام نباشد و شلغم این رگ را نسوزاند.
امام رضا (ع)
- اِسْتَـكْثِروا لَنا مِنَ الباذَنـْجانِ، فَاِنَّهُ حارٌّ فى وَقْتِالْبَرْدِ، بارِدٌ فى وَقْتِ الْحَرِّ، مُعْتَدِلٌ فِى الاَْوقاتِ كُلِّها جَيِّدٌ فى كُلِّ حالٍ [15]
امام رضا علیه السلام به یکی از پیشکاران خویش فرمودند: برایمان بادمجان بسیار تهیه فرمایید. زیرا که در وقت سرما، گرم و در زمان گرما سرد است و در تمامی وقت‌ها معتدل بوده و در هر حال، خوب می‌باشد.
- كَثْرَةُ اَكْلِ الْبَيْضِ وَ اِدْمانُهُ يورِثُ الطُّحالَ وَ رياحا فى رَأسِ الْمَعِدَةِ وَ الاِْمْتِلاءُ مِنَ الْبَيْضِ الْمَسْلوقِ يورِثُ الرَّبوَ وَ الاِْبْتِهارَ [16].
زیادی تناول تخم مرغ و اعتیاد به آن، مریضی ورم طحال می‌آورد و باعث ایجاد بادهایی در سرِ معده می‌گردد و زیاد خوردن تخم مرغ آب پز، تنگی نفس و نفس بریدگی به دنبال دارد.
منابع:
[1] وسائل الشیعه، ج17، ص100، ح93
[2] بحار الانوار، ج63، ص229، ح18
[3] الفردوس، ج5، ص370، ح8468
[4] خصال، ص344
[5] مکارم الاخلاق، ص183
[6] کافی، ج6، ص331، ح4
[7] همان،ص340، ح1
[8] مکارم الاخلاق، ص166
[9] تحف العقول، ص101
[10] کافی، ج6، ص361، ح1
[11] همان، ص336، ح4
[12] مکارم الاخلاق، ص154
[13] بحار الانوار، ج63، ص15، ح11
[14] کافی، ج6، ص372، ح1
[15] طب الائمه، ص139
[16] بحارالانوار، ج59، ص321
- تلاوت ترتیل آیه 51 سوره مومنون – احمد دباغ
يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا ۖ إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ
ای پیامبران! از غذاهای پاکیزه بخورید، و عمل صالح انجام دهید، که من به آنچه انجام می‌دهید آگاهم.