سوره شمس با 15 آیه و یازده سوگند، یکی دیگر از سوره های مکی (به سوره‌هایی که در شهر مکه بر جان و دل رسول الله (ص) نازل شده‌اند، گفته می‌شود) قرآن کریم می‌باشد که در جزء سی‌ام قرار گرفته است و به عنوان نود و یکمین سوره قرآن طبق ترتیب کنونی و بیست و ششمین سوره بر اساس ترتیب نزول شناخته می‌شود. این سوره با سوگند به خورشید آغاز شده است و قبل از سوره قدر و بعد از سوره بروج بر پیامبر (ص) نازل گردیده است.
در تعداد آیات آن میان مکی ها و مدنی الاول با دیگر افراد اختلاف است. گروه اول (مکی و مدنی الاول ها) عبارت «فعقروها» را یک آیه می‌دانند در حالی که دیگران آن را جزو آیه 14 سوره دانسته‌اند.
محتوای سوره شمس
سوره مبارک و پُر فضیلت شمس بر موضوع اصلاح نفس از پلیدی ها، اجتناب از عیب و حرکت به سوی بالندگی که در مجموع به تذهیب و تطهیر نفس معنا می‌شود، تاکید دارد و آن را مایه فلاح و رستگاری می‌داند و نا پاکی نفس را موجب یأس و نا امیدی گفته است. در واقع مفهوم کلی سوره شمس این است: آدمی که با الهام الهی، قادر است پرهیزکاری را از فساد و گستاخی و عمل نیک را از کار ناپسند تشخیص و تمیز دهد، اگر که بخواهد به فلاح و رستگاری برسد می‌بایست باطن خویش را تطهیر نماید و آن را رشد دهد و از پلیدی ها پاک گرداند زیرا در غیر این صورت از نائل آمدن به سعادت محروم خواهد ماند و هر چی آلودگی ها بیشتر باشد و کمتر نفس را بیاراید و تذهیب نماید، این محرومیت افزایش خواهد یافت. خداوند متعال در آخر این سوره به سرگذشت قوم ثمود که به تکذیب رسول خود یعنی حضرت صالح علیه السلام پرداخته و به سبب نافرمانی، به عذاب الهی دچار شدند به عنوان شاهد، اشاره فرموده است تا تعریض و توبیخی برای اهل مکه در زمان پیامبر (ص) باشد. [1]
فضیلت ها و خواص سوره شمس
درباره فضائل و خواص سوره شمس از پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) احادیثی نقل شده‌اند که در این بخش به آن‌ها خواهیم پرداخت.
- پیامبر خدا (ص) در فضیلت سوره شمس فرمودند: هر که سوره شمس را تلاوت نماید مثل آن است که به اندازه آن‌چه که خورشید و ماه بر آن تابیده‌اند، زکات (صدقه) داده است [2]. همچنین ایشان به یاران و صحابه خویش سفارش می‌نمود تا در نمازهای مختلف سوره مبارکه شمس را بخوانند [3].
- در باب فضیلت سوره همچنین از امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده که میفرمایند: هر آن‌کس که سوره شمس را قرائت نماید در روز قیامت همه‌ی اعضای بدن او و اشیاء کنارش به نفع او شهادت می‌دهند و خداوند متعال می‌فرماید: گواهی شما را درباره بنده‌ام می‌پذیرم و به او پاداش می‌دهم، او را تا بهشت همراهی نمایید تا هر آن‌چه که دوست می‌دارد انتخاب کند، نعمت‌های بهشتی بر او گوارا باد [4].
و اما از خواص و آثاری که برای قرائت این سوره مبارکه بیان شده است می‌توان به رفعت و منزلت یافتن در میان مردم، گشایش در روزی، زیادی حافظه، از میان رفتن اضطراب و مریضی های تنفسی اشاره کرد. برخی از احادیث روایت شده در این باره از رسول اکرم (ص) و امام صادق (ع) عبارتند از:
- پیامبر (ص) فرموده‌اند: هر آن‌کس که کم توفیق باشد در خواندن سوره شمس مداومت داشته باشد چرا که حق تعالی او را به هر سمت که رو نماید، موفق میکند و این عمل سبب زیادی حافظه و مقبول واقع شدن و منزلت یافتن در نزد مردم می‌شود و منافع فراوان دیگری نیز در آن نهان است [5].
- امام صادق (ع) فرموده‌اند: برای شخصی که کم روزی و کم توفیق می‌باشد و فراوان در کار خود ضرر می‌بیند و بسیار در کارش افسوس وجود دارد، نیک و پسندیده است که بر خواندن سوره شمس تداوم داشته باشد چون که سبب زیادی روزی و توفیق او می‌گردد و هر آن که این سوره را بنویسد و با آب شسته و آن را بنوشد، اگر که اضطراب دارد، آرامش خواهد یافت. [6]
منبع:
[1] ترجمه المیزان، ج ۲۰، ص ۴۹۷
[2] مجمع البیان، ج 10، ص 367
[3] بحار الانوار، ج 89، ص 326
[4] ثواب الاعمال، ص 123
[5] تفسیر البرهان، ج 5، ص 669
[6] همان
- تلاوت ترتیل « سوره شمس » با صدای استاداحمد نعینع