غلو نمودن، تجاوز از حد و زیاده روی در مسائل دینی و اعتقادی به ویژه در ارتباط با پیامبر (ص) و امامان علیهم السلام از جمله اعمال و رفتارهای نکوهش شده در دین مبین اسلام است که ائمه اطهار (ع) صراحتا از آن بیزاری جسته و به مسلمانان به ویژه آنان که دوست‌دار و پیرو آن‌ها می‌باشند توصیه کرده‌اند که از آن اجتناب نمایند چرا که این نوع رفتار سبب تسلط ابلیس بر آدم می‌شود و او را به سوی عذاب و کیفر الهی سوق می‌دهد. غلو از لحاظ شرعی به این معنا می‌باشد که افراد از حد وحی فراتر می‌روند و بر اساس هوا و هوس خویش برای بزرگان دین نظیر پیامبر اکرم (ص) و امامان (ع) مقامی فراتر از آن‌چه که هستند متصور شده و به آن معتقد می‌گردند که مصداق بارز و آشکار آن که شدیدا مورد نکوهش قرار گرفته قائل شدن مقام الهویت برای حضرت علی (ع) است. هیچ یک از معصومین قائل به چنین مقامی برای خود و دیگری نبود و همواره خود را عبد و بنده‌ی پروردگار متعال معرفی کرده‌اند. در ادامه برخی از احادیث نقل شده از ائمه معصوم (ع) درباره پرهیز از غلو را گردآوری کرده و برای مطالعه شما به نگارش در آوردیم.
پرهیز و اجتناب از غلو در کلام پیامبر (ص)
- صِنفانِ لا تَنالُهُما شَفاعَتي: سُلطانٌ غَشومٌ عَسُوفٌ، و غالٍ فِي الدِّينِ مارِقٌ مِنهُ غيرُ تائبٍ و لا نازعٍ [1].
دو گروه هستند که شفاعت من نصیب آنان نمی‌شود: فرمانروا و حاکم طغیان‌گر و ستمگر و آن‌کس که در دین غلو کند و از دین بیرون رود و از این کار خویش توبه ننموده و دست نکشد.
- يا عليُّ ، مَثَلُكَ في اُمَّتي مَثَلُ المَسيحِ عيسَى بنِ مريمَ ، افتَرَقَ قَومُهُ ثلاثَ فِرَقٍ : فِرقَةٌ مؤمِنُونَ و هُمُ الحَواريُّونَ ، و فِرقَةٌ عادَوهُ و هُمُ اليَهودُ، و فِرقَةٌ غَلَوا فيهِ فَخَرَجُوا عن الإيمانِ و إنَّ اُمَّتي سَتَفتَرِقُ فيكَ ثلاثَ فِرَقٍ؛ ففِرقَةٌ شِيعَتُكَ وَ هُمُ المؤمنونَ ، و فِرقَةٌ عَدُوُّكَ و هُم الشاكُّونَ ، و فِرقَةٌ تَغلُو فيكَ و هُمُ الجاحِدونَ، و أنتَ فِي الجَنَّةِ يا عليُّ و شيعَتُكَ و مُحِبُّ (مُحِبُّو) شيعَتِكَ ، و عَدُوُّكُ و الغالِي فِي النارِ [2].
یا علی: مَثَل و حکایت تو در بین امتم، به مانند عیسی پسر مریم می‌باشد که مردم درباره او به سه دسته‌تقسیم شدند، گروهی بر ایمان خویش باقی ماندند و آنان همگی حواریون هستند، فرقه‌ای به عداوت و دشمنی با او پرداختند، آن‌ها یهودیان می‌باشند و دسته‌ای درباره‌اش غلو نمودند و در نتیجه از ایمان خارج گشتند. و همانا امتم نیز به زودی نسبت به تو به سه گروه تقسیم می‌گردند: گروهی شیعه و پیرو تو می‌باشند و آن‌ها مومنانند، فرقه‌ای دشمن و عدو تو هستند و آن‌ها انسان‌هایی‌اند که شک می‌کنند و دسته‌ای درباره‌ات غلو می‌نمایند و آن‌ها منکران پروردگارند، یا علی تو و آن‌ها که شیعه‌ی تو هستند و دوست‌داران شیعه تو در بهشت می‌باشید و آنان که دشمن تو غلو کننده درباره تو می‌باشند در آتش هستند.
- لولا أنِّي أخافُ أن يقالَ فيكَ ما قالَتِ النَّصارى فِي المَسيحِ، لَقُلتُ اليَومَ فيكَ مَقالَةً لا تَمُرُّ بِمَلَأٍ مِن المُسلمينَ إلاّ أخَذُوا تُرابَ نَعلَيكَ و فَضلَ وَضُوئكَ يَستَشفُونَ بهِ ، و لكنْ حَسبُكَ أن تكونَ مِنّي و أنا مِنك تَرِثُني و أرِثُكَ [3].
رسول خدا (ص) به امیر مومنان (ع) فرمودند: اگر نمی‌ترسیدم که مردم درباره‌ات آن‌چه را که مسیحی‌ها درباره حضرت عیسی (ع) بیان کرده‌اند، گویند، امروز درباره‌ات کلامی می‌گفتم که بر هیچ گروه و جماعتی از مسلمانان عبور نکنی جز این‌که خاک کفش‌ها و اضافه‌ی آب وضوی تو را برای درخواست شفا بردارند. ولی تو را همین بس است که تو از منی و من از تو‌ام، تو از من ارث (پیامبران و اوصیا را) می‌بری و من نیز از تو ارث می‌برم.
- و الذي نفسِي بِيَدِهِ ، لولا أنِّي اُشفِقُ أن يقولَ طَوائفُ مِن اُمَّتي فيكَ ما قالَتِ النَّصارى في ابنِ مَريمَ ، لَقُلتُ اليَومَ فيكَ مَقالاً لا تَمُرُّ بِمَلَأٍ مِن الناسِ إلاّ أخَذُوا التُّرابَ مِن تَحتِ قَدَمَيكَ لِلبَرَكَةِ [4].
و قسم به کسی که جانم در دست اوست اگر که خوف نداشتم که دسته‌هایی از امتم درباره تو آن‌چه را که مسیحی‌ها درباره عیسی پسر مریم گفته‌اند بگویند، امروز درباره‌ات کلامی را بیان می‌نمودم که بر هیج جمعی از مردم عبور نکنی جز این‌که از زیر پای تو خاک برای تبرک جستن بردارند.
- يا عليُّ ، مَثَلُكَ في هذهِ الاُمَّةِ كَمَثَلِ عيسَى بنِ مَريمَ ؛ أحَبَّهُ قَومٌ فَأفرَطوا فيهِ ، و أبغَضَهُ قَومٌ فَأفرَطوا فيهِ ، قالَ : فَنَزَلَ الوَحيُ : «و لَمّا ضُرِبَ ابنُ مَريمَ مَثَلاً إذا قَومُكَ مِنهُ يَصِدُّونَ» [5].
ای علی مَثَل تو در این امت همانند حکایت عیسی پسر مریم است: دسته‌ای او را دوست داشتند و درباره او غلو نمودند و فرقه‌ای با او دشمنی کرده و در عداوت افراط و زیاده روی کردند. پس وحی آمد که « و حکایت پسر مریم آورده شد، قوم تو (به ریشخند و تمسخر) از آن بانگ برداشتند».
- لا تَرفَعُونِي فَوقَ حَقِّي؛ فإنّ اللّه َ تعالى اتَّخَذَني عَبدا قبلَ أن يَتَّخِذَني نَبِيّا. [6]
من را از حق خویش (حد و اندازه خود) بالاتر نبرید، همانا خداوند متعال من را قبل از آنکه من را پیامبر و نبی کند، بنده قرار داده است.
اجتناب از غلو در احادیث امامان (ع)
امام علی (ع)
- يَهلِكُ فِيَّ اثنانِ و لا ذَنبَ لي : مُحِبٌّ مُفْرِطٌ ، و مُبغِضٌ مُفَرِّطٌ [7].
درباره من دو گروه به هلاکت می‌رسند در حالی که بر من گناهی نیست: دوست‌دار افراطی و دشمنی که در دشمنی زیادروی می‌کند.
- يَهلِكُ فِيَّ رَجُلانِ : مُحِبٌّ مُفرِطٌ يُقَرِّظُني بما ليسَ لي ، و مُبغِضٌ يَحمِلُهُ شَنَآني على أن يَبهَتَني [8].
در ارتباط با من دو شخص نابود و هلاک می‌گردند: دوست‌دار افراطی که درباره‌ام و برای ستایش و تمجید من چیزهایی گوید که در خور من نمی‌باشند و دیگری عدو و دشمنی است که دشمنی‌اش با من او را وادار می‌سازد تا به من بهتان بزند.
- اللّهُمّ إنّي بَرِيءٌ مِنَ الغُلاةِ كَبَراءَةِ عيسَى بنِ مَريمَ مِنَ النَّصارى ، اللّهُمّ اخذُلْهُم أبَدا ، و لا تَنصُرْ مِنهُم أحَدا [9].
خداوندا همان‌گونه که عیسی پسر مریم از مسیحی‌ها بیزازی جست، من هم از غالیان (افراط گرایان در حق امام علی (ع)) بیزاری می‌جویم، خداوندا آن‌ها را برای همیشه بی یاور قرار ده و هیچ یک از آنان را یاری مکن.
- لا تَتَجاوَزوا بنا العُبوديَّةَ ثُمّ قُولوا ما شِئتُم و لن تَبلُغُوا ، و إيّاكُم و الغُلُوَّ كَغُلُوِّ النَّصارى ؛ فإنّي بَريءٌ مِن الغالِينَ [10].
ما را از حد بندگی و عبودیت (پروردگار) فراتر نبرید، آن‌گاه هر چه را که می‌خواهید بگویید، که کم گفته‌اید. بر حذر باشید که مثل مسیحیان غلو ننمایید، چرا که من از غالیان بیزار هستم.
امام جعفر صادق (ع)
- يا كاملُ، اِجعَلْ لَنا رَبّا نَؤبْ إلَيهِ، و قُولُوا فِينا ما شِئتُم [11].
امام جعفر صادق (ع) خطاب به کامل تمار می‌فرمایند: ای کامل! برایمان پروردگاری باقی بگذار که به سمت و سوی او بازگردیم، آن‌گاه هر چه را که می‌خواهید درباره ما بگویید.
امام رضا (ع)
- مَن تَجاوَزَ بأميرِ المؤمنينَ عليه السلام العُبوديَّةَ فهُو مِن المَغضوبِ علَيهِم و مِنَ الضالِّينَ [12].
هر آن‌کس که امیر مومنان علی (ع) را از حد بندگی پروردگار بالاتر برد، پس او از جمله کسانی می‌باشد که مورد غضب و خشم خدا هستند و از گمراهان می‌باشد.
امام زمان (ع)
- لمحمّدَ بنِ عليِّ بنِ هلالٍ الكَرْخيّ : يا محمّدَ بنَ عليٍّ ، تعالَى اللّه ُ عَزَّ و جلَّ عمّا يَصِفُونَ ، سبحانَهُ و بِحَمدِهِ ، ليسَ نَحنُ شُرَكاءَهُ في عِلمِهِ ، و لا في قُدرَتِهِ [13].
حضرت مهدی (عج) به محمد بن علی بن هلال کرخی فرمودند: ای محمد بن علی! خدای عز وجل از آن‌چه در وصف او گویند برتر و والاتر است، پاک و منزه است و حمد و ثنا تماما از آن او می‌باشد. ما نه در علم او شریک بوده و نه در قدرت او.
منابع:
[1] قرب الاسناد: 204/64
[2] بحار الانوار: 4/264/25
[3] بحار الانوار: 35/284/25
[4] شرح نهج البلاغه: 4/5
[5] بحارالانوار: 34/284/25
[6] النوادر للراوندی: 143/125
[7] عیون اخبار الرضا: 1/201/2
[8] بحار الانوار: 37/285/25
[9] بحار الانوار: 32/284/25
[10] بحار الانوار: 20/274/25
[11] بحار الانوار: 30/283/25
[12] بحار الانوار: 20/274/25
[13] بحار الانوار: 9/266/25
- تلاوت تحقیق آیه 77 سوره مائده – عبدالباسط
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا كَثِيرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ
بگو: «ای اهل کتاب! در دین خود، غلوّ (و زیاده روی) نکنید! و غیر از حق نگویید! و از هوسهای جمعیّتی که پیشتر گمراه شدند و دیگران را گمراه کردند و از راه راست منحرف گشتند، پیروی ننمایید!»