شرح و تفسیر سوره عادیات – بخش دوم

سوره مبارکه عادیات

عادیات صدمین سوره قرآن مجید بر اساس ترتیب کنونی می باشد که در شهر مکه بر پیامبر اکرم (ص) نازل گردیده است. این سوره جزو مفصلات بوده و دارای یازده آیه می باشد در مطلب قبلی «شرح و تفسیر سوره عادیات – بخش اول» شرح و تفسیری از آیات ابتدایی آن را برای بهره مند گشتن شما خوبان در سایت قرار دادیم. در این مطلب به تفسیر آیات بعدی سوره می پردازیم.

سوره عادیات
سوره عادیات

سوره عادیات

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، وَ الْعَادِيَاتِ ضَبْحًا ﴿١﴾ فَالْمُورِيَاتِ قَدْحًا ﴿٢﴾ فَالْمُغِيرَاتِ صُبْحًا ﴿٣﴾ فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعًا ﴿٤﴾ فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعًا ﴿٥﴾ إِنَّ الْإِنسَانَ لِرَبِّهِ لَكَنُودٌ ﴿٦﴾ وَ إِنَّهُ عَلَى ذَلِكَ لَشَهِيدٌ﴿٧﴾ وَ إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ ﴿٨﴾ أَفَلَا يَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِي الْقُبُورِ ﴿٩﴾ وَ حُصِّلَ مَا فِي الصُّدُورِ ﴿١٠﴾ إِنَّ رَبَّهُم بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَّخَبِيرٌ ﴿١١﴾

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر، قسم به اسب های دونده (مجاهدان) در حالی که نفس زنان به پیش می رفتند (1)، و قسم به افروزندگان جرقه آتش (در برخورد سُم اسب ها با سنگ های بیابان جرقه ایجاد می شود) (2)، و قسم به هجوم آوران در هنگامه صبح (سپیده دَم) (3)، (به سبب آن هجوم) گرد و غبار به هر سمت پراکندند (4)، و ناگهان در میان دشمن ظاهر گشتند (5)، که انسان در برابر نعمت های پروردگار خویش بسی ناسپاس و بخیل است (6)، و او خود نیز بر این معنی (ناسپاسی) گواه است (7)، و او علاقه بسیاری به مال دارد (8)، آیا نمی داند در آن روز که همه ی افرادی که در گورها هستند (مردگان)، برانگیخته می شوند (9)، و آنچه در دل ها نهان است، آشکار می شود (10)، همانا در آن روز پروردگارشان از آن ها (از نیک و بد اعمال آن ها) کاملا با خبر  است (11) [1].

سوره عادیات
سوره عادیات

شرح و تفسیر سوره عادیات

در بخش اول دو آیه ابتدایی سوره تفسیر شدند حال به ادامه سوره خواهیم پرداخت.

خداوند باری تعالی در آیه سوم سوره می فرماید: و قسم به هجوم آوران در هنگامه صبح (سپیده دَم).

واژه «مغیرات» که به معنای حمله و هجوم به دشمن می باشد، در اصل جمع کلمه ی «مغیره» است که از ماده «اغارة» می باشد و از آن جایی که برخی اوقات حمله ای که شکل می گیرد برای اخذ اموال و دارایی هاست، در زبان فارسی گاهی در معنای معمول، یعنی غارت اموال یه کار می رود.

برخی بر این باورند که در «اغارة»، معنا و مفهوم حمله با اسب نهفته است. اما از موارد استفاده از آن کاملا معلوم و مشخص است که اگر در شروع، این قید وجود داشته، به صورت تدریجی حذف شده است.

بعضی دیگر نیز احتمال داده اند که مقصود از مغیرات در این آیه طائفه هایی مهاجم یا حمله کننده است که به سمت میدان کارزار یا به سرعت به سوی مِنا حرکت می کنند، می باشند. اما این تعبیر دور به نظر می رسد چون که آیه نخست سوره، به طور قطعی به اسب ها یا شتران اشاره دارد و توصیفی برای آن ها می باشد نه صاحبانشان و آیه سوم نیز در ادامه آیات ایتدایی آمده است.

سوره مبارکه عادیات
سوره مبارکه عادیات

در این جا پروردگار به آن های که با دمیدن صبح بر دشمن حمله نمودند، قسم خورده است. طبرسی در مجمع البیان خود این گونه بیان کرده است که یکی از رسم های عرب این بود که در زمان جنگ و نبرد، هنگام شب به نزدیکی منطقه دشمن می رفتند و در آن جا مخفی می شدند تا سپیده دم حمله نمایند. در شأن نزول آیات سوره عادیات ( برخی گفته اند که یکی از مصادیق آشکار سوره می باشد) گفته شد که سپاه اسلام به فرماندهی حضرت علی (ع) از ظلمت شب استفاده کرده و به سمت میدان جنگ رهسپار شدند. آن ها در حوالی دشمن مخفی شدند (کمین کردند) و سپیده دم به مانند صاعقه ای به دشمن حمله کردند و قبل از آن که دشمن توانایی انجام کاری برای مقابله داشته باشد، آن ها را شکست دادند.

حال اگر که قسم هایی که خداوند در این سوره خورده است را ناظر بر شتران حاجیان در هنگام انجام فریضه واجب حج بدانیم، منظور و مقصود از این آیه هجوم بردن قافله های اُشتران در هنگام صبح عید قربان از مشعر به مِنا می باشد.

در آیه چهارم خداوند متعال به یکی دیگر از خصوصیات مجاهدین و مَرکب های آن ها اشاره نموده و می فرماید: (به سبب آن هجوم سریع) گرد و غبار به هر سمت پراکندند. یا در اثر هجوم شتران حاجی ها از سمت مشعر الحرام به سوی مِنا، گرد و غبار از هر جهت پراکنده می شود.

کلمه «أَثَرْنَ» از ماده «اثاره» در معنای پراکنده شدن گرد و غبار یا دود است، و برخی اوقات در معنای هیجان آوردن نیز استفاده می شود، همچنین این واژه گاهی به پخش شدن امواج صوت در فضا اطلاق می گردد.

کلمه «نقع» بر وزن نفع، به معنای غبار است و اصل این ماده خود به معنای فرو رفتن آب یا فرو رفتن در آب می باشد و به سبب اینکه فرو رفتن در گرد و غبار به فرو رفتن در آب شبیه است، این واژه بر آن اطلاق گردیده است.

(به آب راکد «نقیع» گویند).

و در ادامه خداوند عز و جل می فرماید: و ناگهان در میان دشمن ظاهر گشتند. در این آیه بیان گردیده که هجوم و حمله ی آنان آنقدر به شکل غافلگیرانه و سریع بوده که در زمان بسیار کمی صفوف سپاه دشمن را در هم شکسته و به میان آن ها هجوم بردند و جمعیتشان را متلاشی نمودند و این گونه ورود به دل جمعیت یا سپاه نتیجه سرعت عمل، شهامت، بیداری و آمادگی است که داشته اند. یا به وارد شدن حاجی ها از مشعر الحرام به دل مِنا اشاره دارد.

برخی نیز بیان کردند مقصود و منظور، قرار دادن دشمن در محاصره است اما این تفسیر در صورتی درست است که عبارت «فوسطن» با تشدید سین قرائت شود، در حالی که قرائت مشهور آن این گونه نمی باشد. پس معنای اول درست است.

قرائت قرآن کريم
قرائت قرآن کريم

در یک جمع بندی می توان اینگونه بیان نمود که قسم به اسب هایی خورده شده که ابتدا با سرعت و نفس زنان به سمت میدان نبرد و جهاد حرکت می کنند و سپس سرعتشان بیشتر شده به گونه ای که از ضربه ی سُم آن ها بر سنگ ها جرقه هایی ایجاد می شود و تاریکی و ظلمت شب را می شکافند و زمانی که به دشمن نزدیک می شوند آن ها را غافلگیر نموده و در سپیده دَم بر آن ها حمله می کنند، حمله و هجومی که گرد و غبار را در فضا پخش می کند و در نهایت به دل سپاه دشمن وارد گشته و صفوف آنان را از هم متلاشی می نمایند.

قسم به اسب های پُر قدرت، قسم به این سواران شجاع و دلیر، سوگند و قسم به نفس مَرکب های مجاهدین، قسم به آن جرقه هایی که از برخورد سُم آن ها بر سنگ ایجاد می شود، سوگند به آن حمله ی غافلگیرانه آن ها، قسم به ذرات گرد و غباری که در فضا پراکنده می شود و در نهایت قسم به ورود آن ها در دل دشمن و متلاشی کردن آن ها و غلبه ی درخشان آن ها.

اگر چه همه ی آن چه که بیان شد در معنای قسم ها نیامده اما در دلالت ضمنی سخن تمامی آنان جمع می باشد.

و اینجاست که می توان به اهمیت و عظمت جهاد پی برد. در واقع جهاد در راه خدا آنقدر بزرگ است که حتی نفس مَرکب مجاهدان نیز سزاوار سوگند و قسم هستند.

البته برخی گفته اند که منظور از این قسم ها احتمالا نفوسی هستند که قادرند کمالات خویش را به دیگر افراد انتقال دهند و جرقه های دانش را با افکار خویش نمایان سازند و بر هوا و هوس هجوم برده و اشتیاق الهی را در خود و دیگر انسان ها پراکنده سازند و در نهایت در دل ساکنان علیین قرار گیرند

اما روشن است که این ها را نمی توان تفسیر آیات دانست و تنها تشبیهاتی است که متناسب با تفسیر آیه ها هستند و به ذهن آمده اند.

ادامه دارد …

منبع:

[1] ترجمه آیات بر گرفته از ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

دانلود

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *