شرح دعای ششم صحیفه سجادیه – بحش دوم

صحیفه سجاد که به انجیل اهل بیت و زبور اهل بیت معروف است از جمله آثار پُر بار و ارزشمند مذهب تشیع است که در آن 54 دعا از ادعیه گرانقدر و پُر محتوای حضرت زین العابدین (ع) نگاشته شده است. در این دعاها امام سجاد علیه السلام بسیاری از معارف دینی نظیر خدا شناسی، انسان شناسی، موضوعات عالم ماوراء ماده (عالم غیب)، بعثت پیامبران و رسالت آن ها، فضائل و رذایل اخلاقی، مباحث اقتصادی، موضوعات اجتماعی، مقام و منزلت رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع)، آداب دعا نمودن و نماز را بیان نموده است. برای دستیابی به مفاهیم ارزنده نهفته در این دعاها علاوه بر قرائت متن دعا، خواندن و تفکر در شرح های موجود امری ضروری است به همین منظور در این مطلب و در ادامه مطلب پیشین «شرح دعای ششم صحیفه سجادیه – بحش اول» فرازهای دیگری از دعای ششم را شرح خواهیم داد.

فراز دوم دعای ششم صحیفه سجادیه

وَ خَلَقَ لَهُمُ‏ النَّهارَ مُبْصِراً لِیبْتَغُوا فِیهِ مِنْ فَضْلِهِ، وَ لِیتَسَبَّبُوا إِلَی رِزْقِهِ، وَ یسْرَحُوا فِی أَرْضِهِ، طَلَباً لِمَا فِیهِ نَیلُ الْعَاجِلِ مِنْ دُنْیاهُمْ، وَ دَرَک الْآجِلِ فِی أُخْرَاهُمْ

و روز را برای آن ها روشنی بخش آفرید تا در آن به طلب فضل الهی برخیزند و آن را سبب و وسیله ای برای رسیدن به رزقش قرار دهند و در زمین او برای کسب آن چه که در آن منفعت بدون تاخیر دنیای آن هاست و نیز رسیدن به سود دائمی آخرتشان، به راه می افتند (گردش می کنند).

شرح فراز دوم

خداوند متعال در آیه 73 سوره مبارکه قصص می فرماید: و از رحمت خود شب و روز را برای شما قرار داد، تا در شب بیارامید و (در روز) از فضل پروردگار (منظور رزق و روزی است) طلب نمایید و باشد که شُکر گذاری کنید.

با خواندن این فراز از دعای ششم به نکات جالبی بر می خورید:

نخست اینکه آنچه که آدمی در روز به دست می آورد تماما از فضل پروردگار است و نباید انسان آن را به خود نسبت دهد. به طور مثال کشاورز گمان می کند که از تلاش و رنج او باغ به ثمر نشسته است در حالی که باید بداند به جز تلاش او هزاران هزار سبب و علت دیگر وجود دارد که باعث به ثمر نشستن باغ یا زمین او شده اند. در حقیقت اگر که عنایت حق تعالی نبود کشاورز قادر نبود یک برگ را با زحمت و تلاش در تمام عمر به دست آورد.

در این جا ممکن است بیان گردد که امروزه و در آزمایشگاه های پیشرفته و نوین می توان مواد را تجزیه و یا ترکیب نمود و فرآورده هایی مشابه ساخته شود. این گفته اشتباه است زیرا در آزمایشگاه الگو از محیط گرفته می شود و موادی به کار می رود که آفریده حق تعالی هستند و همچنین خواص و ویژگی های عناصر که در ساخت و سازها نقش به سزائی دارند تنها به اذن و اراده خداوند پیدا شده اند، همانگونه که در دعای سمات و در اشاره به این فرازها آمده است: و به حکمت تو که با آن شگفتی ها و عجایب را ساختی و تاریکی و ظلمت را با آن خلق نمودی و آن را شب قرار دادی، و شب را برای آسایش و آرامش مقرر داشتی و (با همان حکمت) نور را آفریدی و آن را روز قرار دادی، و روز را مایه حرکت و جنبش (انسان) و روشنی بخش ساختی …

دوم اینکه دین مبین اسلام به طور کاملا دقیق و سازگار با نظام تکوینی جهان هستی، حیات طبیعی آدمیان را مورد توجه قرار داده اما به او (انسان) هشدار داده که در ادامه این زندگی طبیعی نوعی دیگر از زندگی انسانی وجود دارد که در امتداد حیات طبیعی اش بوده و نامتناهی است و آن زندگی نا متناهی پیوندی جدایی ناپذیر با حیات طبیعی او دارد.

دین اسلام به نظام تعاون در زندگی آدمی بی توجه نبوده و آنسان ها را مکلف ساخته تا با دستگاه طبیعی خلقت هماهنگ باشند به گونه ای که هیچ گاه به افرادی که دنیا را با تمام معیارهای  آن نادیده گرفته و قصد دارند یک دفعه ای به سمت آخرت حرکت کنند، نگرش مثبتی نداشته و کناره گیری از انسان های دیگر را در زندگی اجتماعی حرام دانسته است. همانطور که غرق شدن در زندگی دنیایی و فراموشی آخرت را جایز ندانسته و انسان هایی این چنینی را نکوهش و مذمت کرده است.

در واقع دین اسلام دین اعتدال است، دینی که هم دنیا و هم آخرت مورد توجه قرار گرفته اند.

فراز سوم دعای ششم صحیفه سجادیه

بِکلِّ ذَلِک یصْلِحُ شَأْنَهُمْ، وَ یبْلُو أَخْبَارَهُمْ، وَ ینْظُرُ کیفَ هُمْ فِی أَوْقَاتِ طَاعَتِهِ، وَ مَنَازِلِ فُرُوضِهِ، وَ مَوَاقِعِ أَحْکامِهِ، لِیجْزِی الَّذِینَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا، وَ یجْزِی الَّذِینَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَی‏

با تمام آن (تدابیری که خداوند معین نموده همانند آفرینش شب و روز و فصل ها و … ) زندگی آن ها را سامان می دهد و کردارشان را می آزماید و می نگرد که در زمان اطاعت و اوقات به جای آوردن تکالیفی که واجب است و موارد احکام او چگونه اند، تا آن هایی را که بد کردند به جزای عملشان و نیکوکاران را به پاداش عمل نیک و خوبشان برساند.

شرح فراز سوم

زیبایی های جهان هستی جذابیت و کشش زیادی دارند و عمل به وظایف بندگی در بسیاری از موارد در تقابل با این جذابیت چشم گیر قرار دارد و آدمی را به خود باخته نبودن دعوت می کند، همچنین نفس اماره و شیطان نیز با تلقین و وسوسه های بسیار زمینه را برای روی گردان شدن از تکالیف الهی آماده و فراهم می نمایند، به همین سبب در این میدان که عقل و نفس آدمی همواره در نبرد با یکدیگر هستند پیروز کسی است که میانه و اعتدال را حفظ نماید.

غلبه بر این دو که در صدد ایجاد لغرش در انسان هستند مقاومت مداومی را طلب می کند و رشد انسان نیز وابسته به همین مقاومت است و اگر که انسان در این میدان رقابت پیروز گردد به عالی ترین مقام ها دست پیدا می کند و از قضا ایجاد رقابت و پیگیری مقاومت آدمی از جمله رمز و رازهای آفرینش شیطان و نفس اماره است، به همین دلیل کشمکش به وجود آمده در نهایت قهرمانی می سازد که در مرتبه و جایگاهی بالا و مورد حسرت ملائکه الهی، قرار می گیرد.

این رقابت مراقبت بسیار می طلبد، در واقع انسان باید مراقب باشد که دچار لغزش، باخت و شکست نشود زیرا لغزش و شکست برابر یا باختن تمام هستی خود است چون که ارزش هر شخصی به اندازه باورها و عقایدش است.

مطلب دیگری که با تدبر و تفکر در این فراز می توان به آن دست یافت این است که جهان محل آزمایش است و هر فردی قادر است در این مدت محدود و متناهی آخرتش را ساخته و مکان و مرتبه خود در جهان باقی را مشخص کند. انسان در این جهان آن طور که دلخواه او می باشد عمل می کند و در انتخاب کاملا آزاد است اما باید آگاه باشد که هر یک از اعمال و کردارش شبیه به مصالحی برای ساخت یک بنا هستند که اگر درست باشند و اصولی ساختمانی با پی محکم و قوی ساخته خواهد شد.

لذا اینگونه می توان بیان کرد که وجود هر شخص در هنگام کوچ کردن از این دنیا ادغام شده با مجموعه اعمالی است که در این جهان از او سر زده است و جایگاه او در جهان آخرت بر اساس اعمالی است که انجام داده بدون آن که ستمی به او شود.

• تلاوت ترتیل آیه 73 سوره قصص – شیخ حذیفی علی عبدالرحمن