در رسایی، بلاغت و شیوایی کلام امیر المومنان علی (ع) و شخصیت والا و بی بدیل ایشان تردیدی نیست، کلام و سخنی که نه تنها اندیشمندان اسلامی دیگر مذاهب را به اعتراف وا داشت بلکه باعث تعجب و شگفتی سخنوران و متفکران جهان گردید. حکمت ها، نامه ها و خطبه های نهج البلاغه حضرت امیر (ع) که در فصاحت و مضمون هیچ دست نوشته ای را یارای رقابت با آن نیست، خود گویای همه چیز است که با تفکر در آن و تفاسیر نگاشته شده توسط مفسران و شارحان می توان به بخش هایی از معارف و آموزه های متعالی نهفته در کلام ایشان دست یافت. در این مطلب قصد داریم برای بهره مندی بیشتر شما از معارف موجود در نهج البلاغه به شرح و تفسیر حکمت شانزدهم بپردازیم.
وابستگی امور و کارها به تقدیر الهی (اولویت تقدیر بر تدبیر آدمی)
وَ قَالَ (علیه السلام): تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ، حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ
و امام علیه السلام فرمودند: کارها و امور رام و دستخوش تقدیرهای خداوند هستند آن چنان که گاهی تدبیر و چاره جویی آدمی سبب نابودی و مرگ او می شود (منظور این است که برخی اوقات انسان ها تدابیری می اندیشند که سبب نابودی شان خواهد شد) [1].
شرح حکمت شانزدهم
امام علی علیه السلام در این حکمت به پیشی گرفتن و غلبه تقدیر الهی بر تدبیر آدمی اشاره کرده است. در حقیقت حضرت (ع) در این سخن به نکته مهمی اشاره نموده است، ایشان بیان داشتند که همواره آدم هایی که مدبر هستند پیروز نمی شوند و گاهی تقدیر الهی تمام برنامه ها و تدبیرهایی که داشته اند را بر هم می زند.
امام علی (ع) با بیان این حکمت می خواهد به انسان ها بگوید که اگر چه آدمی همواره باید در تمام کارها به صورت مدبر و مدیر عمل نماید و هوشیار باشد اما این بدان معنا نیست که به دلیل درست عمل نمودن، بی نیاز از لطف و رحمت پروردگار باشد، بلکه انسان در همه حال به عنوان مخلوق به خالق بی همتای خود محتاج است.
اما گاه انسان دچار غفلت و همچنین غرور می شود و موفقیت های خود را تنها به تدبیر خود ربط می دهد، پس خدای متعال برای بیدار نمودن او از خواب غفلت که ممکن است او را به نیستی کشاند و در هم کوبیدن غروری که در جان او ریشه کرده است، اموری را برای او مقدر می نماید که کاملا برخلاف همه ی تدبیرها و برنامه های او می باشد تا او را متوجه سازد که همواره دست قدرتمند لطف و محبت خداوند در پشت تمام تدابیر و امور جهان است که بدون وجود آن هیچ امری تحقق نخواهد یافت و هیچ شخصی بی نیاز از خداوند و دست لطف، رحمت و فضلش نیست.
با نگاه و دقت در تاریخ و زندگی خود و اطرافیان می توان نمونه هایی بسیاری را مثال زد. در واقع افراد زیادی بوده اند که مدبرانه و هوشیارانه عمل می کردند اما دقیقا از تدبیر و هوشیاری خود ضربه هایی می خوردند و مسیرشان به طور کلی و بر اساس تقدیر الهی تغییر می کرد.
در آخر باید گفت که این کلام حضرت علی (ع) بدین معنا نیست که انسان دست از تدبیر و مدیریت امور و کارها بِکشد و تمام امور را به گمان خویش، به مقدرات الهی بسپارد، بلکه انسان بر اساس آیه 39 سوره نجم باید سعی و تلاش کند تا بهره و نتیجه لازم را کسب کند. پس می توان اینگونه گفت که آدمی علاوه بر سعی و تلاش در امور، نباید دچار غفلت شده و خود را بی نیاز از خدا و لطف و محبت او بداند.
منبع:
[1] بر گرفته از نهج البلاغه، ترجمه علی شیروانی
- تلاوت تحقیق آیه 39 سوره نجم – استاد خلیل حصری
وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ
و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست،
