دیدگاه های مختلف مسلمانان درباره قضا و قَدَر الهی

اشاعره

قضا و قَدَر الهی از جمله عقاید پیچیده و مهمی هستند که همواره و در طول تاریخ اسلام در میان اندیشمندان مسلمان مورد بحث قرار گرفته اند و تفاسیر و دیدگاه های مختلفی درباره آن ها و ارتباطشان با اراده و اختیار انسان بیان گردیده است که برخی از آن ها نادرست و اشتباه می باشند و اعتقاد به آن ها سبب می گردد خصائلی چون سستی، کاهلی، عدم مسئولیت پذیری و ستم پذیری در فرد به وجود بیایند و برخی دیگر درست بوده و موجب ایجاد پویایی در شخص شده و تلاش او برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی را دو چندان می کند.

درباره قضا و تقدیر پروردگار و ارتباط آن با افعال اختیاری و اراده انسان سخن های بسیاری گفته شده است که در این مطلب امکان پرداختن به تمام آن ها نیست به همین منظور تصمیم گرفتیم شما را با دیدگاه های مختلف مسلمانان درباره قضا و قَدَر الهی آشنا سازیم.

تفاسیر و دیدگاه های مختلف برای قضا و قَدَر

  • دیدگاه و نظر اشاعره

اشاعره گروهی از مسلمانان اهل تسنن می باشند که از مکتب ابو الحسن اشعری که خود پیش از بنیان نهادن این مکتب جزو گروه معتزله بوده است، پیروی می کنند.

این گروه درباره مسئله مهم قضا و تقدیر الهی و ارتباط آن با اختیار آدمی بر این باورند که قضا و قَدَر پروردگار جهانیان حتمی است و هیچ کس نمی تواند با آن مقابله و یا مخالفت نماید و تمام انسان های موجود بر این کُره خاکی می بایست طریقی را طی کنند که خداوند متعال برایشان مقدر فرموده است و لا غیر. پس هر عملی که از انسان سر می زند (حتی افعال اختیاری) از فسق و فجور گرفته تا کارها و امور انسانی خیر خواهانه نشأت گرفته از قضا و تقدیر است و هیچ احدی نمی تواند با خداوند در این باره احتجاج کند.

اشاعره
دیدگاه اشاعره در مورد قضا و قَدَر الهی

در واقع بر اساس عقیده و باور آن ها نسبت دادن امور آدمی به خود او کذب، دروغ و حتی شرک است و هر فردی اگر که کاری انجام دهد، بی شک خدا خواسته است.

اگر چه این دیدگاه به مذاق بسیاری از انسان ها خوش است و بهانه ی بسیار خوبی خواهد بود برای انجام دادن یا ندادن بسیاری از کارهای بد و خوب اما بدون تردید این تفسیر آثار سوئی را به دنبال دارد که از جمله این آثار می توان به زیر سوال رفتن حکمت و عدل پروردگار، بی ثمر دانستن تلاش و کوشش و در نتیجه به وجود آمدن جامعه ای تنبل و کسل اشاره نمود.

  • تفسیر و دیدگاه معتزله

معتزله از دیگر متکلمان اهل تسنن هستند که به اصالت عقل در مقابل نقل معتقدند در واقع آن ها عقل نظری را حاکم بر هر آنچه که به صورت وحیانی بدست آمده است، می دانند و این باور سبب شده که برداشت های آنان از عقاید و تعالیم دینی متفاوت و ویژه باشند.

دیدگاه معتزله درباره قضا و قدر
دیدگاه معتزله درباره قضا و قدر

نظر گروه معتزله در رابطه با تقدیر و قضای پروردگار کاملا متفاوت با نظر اشاعره است. گروه معتزله می گویند که تقدیر و قضای خداوند فعل انسان را شامل نمی شود زیرا فعل و عملی که از انسان سر می زند به هدف و انگیزه‌ای که در سر دارد بستگی دارد و شخص می تواند آن فعل را انجام دهد یا ندهد، همچنین اگر که منشأ فعل انسان خدا است پس چگونه می شود که خدا برای فعل انسان کیفر و پاداش مشخص نموده است و در آخر این که اگر جملگی افعال انسان ها تحت تقدیر و قضا خداوند است پس نیاز است که خداوند عز و جل از تمامی آن ها راضی باشد در حالی که برخی از اعمال و کردارها کفر هستند و رضایت به کفر، خود کفر می باشد

در حقیقت معتزله ها واقعیت قضا و قدر را نپذیرفته اند و تنها به شکل لفظی آن را قبول نموده اند. آنان آدمی را کاملا مختار دانسته اند و بیان کرده اند که تنها فاعل موثر و پدید آورنده ی اعمال انسان خود اوست و نه هیچ کس دیگر.

شاید تفسیر و دیدگاه معتزله توانسته باشد اشکلات موجود در دیدگاه اشاعره را حل نماید اما خود مشکل جدیدی به وجود آورده و آن این است که به جز خداوند متعال که تنها خالق جهان است انسان را نیز آفریننده به شمار آورده اند و خداوند تمام امور و افعال را به انسان محول نموده است که این خود با توحید افعالی خداوند ناسازگار می باشد.

  • دیدگاه اهل بیت و تشیع

تفسیر و دیدگاه تشیع به قضا و قدر الهی همان دیدگاهی است که اهل بیت نبوت که رستگاری تنها با تمسک به آن ها و قرآن کریم ممکن است آن را تبیین و تفسیر کرده اند. طبق دیدگاه تشیع قضا و قدر الهی هیچ گونه ناسازگاری با اختیار انسان ندارد زیرا تقدیر و قضای پروردگار یعنی کاری حتمیت پیدا می کند اگر که اسباب و علل آن حتمی شده باشند و همانطور که می دانید اراده و اختیار انسان از عللی است که باعث حتمی شدن کارها و امور می گردد. در واقع این بدان معنا است که اختیار آدمی از نشانه های قضا و قدر خداوند است و پروردگار خود اینگونه مقدر نموده که آدم مخلوقی دارای اختیار باشد.

شیعه بر این باور است که قضا و تقدیر پروردگار همه ی افعال موجود در عالم چه آن افعال انسانی باشد و چه غیر انسانی و مرتبط به دیگر بخش های جهان را شامل می شود. و هیچ فعل و پدیده ای قادر به فرار از آن نیست، به این دلیل که قضا و قدر الهی به مراتب علم خداوند و اراده پیشین و گسترده اش باز می گردد، پس عمومیت آن بدیهی خواهد بود ولی این عمومیت و گستردگی هیچ گاه باعث از دست رفتن اختیار آدم و آزادی او نمی شود. اینگونه می توان بیان کرد که فاعلیت خداوند در طول فاعلیت آدم است و کارها و افعال انسان در حالی که مستند به اختیار و اراده اوست در سطح بالاتری مستند به پروردگار جهان است و اگر که اراده پروردگار وجود نداشته باشد و به بودن چیزی تعلق نگیرد، هیچ چیزی وجود نخواهد داشت.

در این جا روایتی را بیان خواهیم کرد تا بهتر به معنا و مفهوم قضا و قدر از نظر رسول الله (ص) و ائمه اطهار (ع) پی ببرید.

بیان شده که روزی یکی از افراد منافق تصمیم گرفت برای به چالش کشیدن رسول خدا (ص) و احتجاج با او سوالی مطرح کند او به دوستان خود گفت که می خواهم پیامبر (ص) را به چالش بکشانم و با او احتجاج کنم، دوستان و اصحاب آن شخص به او گفتند که تا به حال کسی قادر نبوده است تو چطور می خواهی این کار را انجام دهی؟ او گفت که دانه ای خرما را برداشته و از او می پرسم آیا این دانه خرما قسمت من است، اگر که گفت بله آن را بر زمین انداخته و لِه خواهم کرد و اگر که گفت نه آن را می خورم.

او و دوستانش به نزد حضرت رفته و از ایشان می پرسد: ای پیامبر خدا (ص) آیا این دانه ی خرما قسمت من است یا خیر؟ پیامبر فرمود: اگر که آن را بخوری آری، اگر که نخوری نه.

 

  • تلاوت تحقیق آیه 21 سوره حجر – استاد منشاوی

وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ

و خزائن همه چیز، تنها نزد ماست؛ ولی ما جز به اندازه معیّن آن را نازل نمی‌کنیم!

 

 

 

دانلود

موسسه معراج النبی استان خوزستان

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *