در مطلب «تفسیر سوره مبارکه تکاثر – بخش اول» به تفسیر و شرح قسمتی از این سوره که صد و دومین سوره قرآن مجید بر اساس ترتیب کنونی است، پرداخته شد. در این مطلب به ادامه تفسیر این سوره که برگرفته از تفاسیر نمونه و نور است خواهیم پرداخت.
سوره مبارکه تکاثر
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ. أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ (1) حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ (2) كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ (3) ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ (4) كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ(5) لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ (6) ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ (7) ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ (8).
به نام خداوند بخشنده بخشایش‌گر. تفاخر و مباهات به همدیگر (برای فزونی فرزند و مال) شما را (از پرداختن و انجام دادن امور دینی و آخرت) غافل نمود (1) تا جایی که کارتان به زیارت و دیدار گورستان رسید (برای مباهات نمودن به همدیگر به شمارش اموات یکدیگر پرداختند) (2) این گونه نیست، به زودی متوجه خواهید شد (3) باز هم این طور نیست، به زودی خواهید فهمید (4) این چنین نیست که شما می پندارید، اگر که علم الیقین (علمی پایدار و تردید ناپذیر به آخرت) می دانستید (5) البته (بعد از مُردن) جهنم را به طور قطع خواهید دید (6) سپس (با ورود به دوزخ) آن را با دیده ی یقین مشاهده خواهید کرد (7) و آن گاه، در آن روز از نعماتی که به شما (در دنیا) ارزانی شده بود، سوال خواهید شد (8)
شرح و تفسیر سوره تکاثر
در مطلب پیشین دو آیه اول به صورت کامل شرح داده شدند. خداوند در دو آیه نخست سوره، انسان ها را با لحنی سرزنش آمیز مورد خطاب قرار داده و به آنان می گوید که مباهات و تفاخر به یکدیگر به گونه ای شما را درگیر و مشغول نموده و از یاد پروردگار و جهان عقبی غافل ساخته که برای فخر فروشی بیشتر به زیارت قبور و اموات رفته اید و مردگان خود را شمارش نمودید.
خداوند در آیه سوم، پس از آن که با لحنی توام با سرزنش غفلت انسان ها را به آن ها گوشزد نمود، آنان را مورد تهدید قرار داد و فرمود: این گونه نیست، به زودی متوجه خواهید شد. در واقع خدا بیان فرموده که آن چنان نیست که شما به آن اندیشیده و با آن فخر فروشی می کنید، نتیجه این تفاخر و مباهات را به زودی خواهید فهمید.
در آیه چهارم خداوند بار دیگر بر تهدید خویش تاکید می کند و می فرماید: سپس این گونه نیست که می پندارید، به زودی خواهید فهمید.
برخی از مفسران قرآن کریم، دو آیه گفته شده را تکرار و برای تاکید یک مطلب دانسته اند. در حقیقت گفته اند که این دو آیه به شکل غیر صریح خبر از کیفرهایی که در انتظار این فخر فروشان است، می دهند. اما برخی دیگر آیه اول را به عذاب قبر و برزخی که آدم پس از مرگ و تا روز قیامت در آن قرار دارد مرتبط دانسته و آیه دوم را به کیفر و عذاب قیامت ارتباط داده اند.
در حدیثی که از مولی الموحدین علی (ع) نقل شده: جمع و گروهی از ما همواره درباره عذاب قبر در شک و تردید بوده اند تا آن که سوره تکاثر نازل گردید، آن جا که خداوند متعال فرمود: کلا سوف تعلمون، منظور عذاب قبر می باشد و پس از آن می فرماید: «ثم کلا سوف تعلمون»، که به عذاب آخرت اشاره دارد [1].
در آیه بعدی خداوند می فرماید: این گونه نیست که شما فخر فروشان می پندارید، اگر که به آخرت و معاد ایمان داشتید و با علم الیقین آن را می فهمیدید هیچ گاه به دنبال این گونه کارها نمی رفتید و به این مسائل بیهوده و باطل به هم فخر نمی فروختید و مباهات نمی کردید. سپس پروردگار عالمیان برای تاکید و آگاهی و انذار بیشتر می فرماید: شما بدون تردید و به طور قطع جهنم را مشاهده خواهید کرد. سپس با داخل شدن به آن، آن را به دیده ی یقین خواهید دید، و آن گاه، در آن روز همه شما از نعماتی که (در دنیا) به شما ارزانی شده بود، سوال خواهید شد. در روز قیامت از آدمی سوال خواهد شد که نعمت هایی که خداوند متعال به او داده بود را در چه راه و مسیری مصرف نموده است و او باید به طور صریح و کاملا آشکار پاسخگو باشد. در حقیقت از او سوال می شود که از نعمات برای اطاعت خدا یا معصیت استفاده کرده است و آیا حق نعمت ها را ادا کرده یا ضایع نموده است.
برخی از پیام های نهفته در سوره تکاثر
- فزون خواهی و مباهات آدمی را به امور و کارهای بیهوده خواهد کشاند.
- تکاثر و فزون خواهی عاملی است برای غافل ماندن از حساب روز جزا.
- فزون طلبی انسان تا آن جا پیش می رود که به شمارش مردگان برای تفاخر می رسد.
- غفلت از آخرت (قیامت)، انسان را به انحراف و زوال می کشاند.
- در مقابل افکار و کردار انحرافی لازم است هشدار تکرار گردد.
- انسان به وسیله ایمان و یقین می تواند آینده را مشاهده نماید.
- فزون طلبی و مباهات، کیفر و عذاب سختی دارد.
- ایمان و یقین دارای مراتب و درجاتی هستند.
- حساب و کتاب روز جزا بر اساس نعمات و امکاناتی است که پروردگار به هر یک از انسان ها عطا نموده است، به همین دلیل حساب و کتاب هر یک از انسان ها با دیگری تفاوت دارد.
منبع:
[1] برگرفته از روایت منقول در مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 432
- تلاوت تحقیق سوره تکاثر – استاد سعید طوسی