درباره امیر المومنان علی (ع) و نهج البلاغه که سرشار از سخنان بلیغ، رسا، فصیح، حکمت آموز و انسانی بر اساس آموزه های اسلامی است هر اندازه صحبت شود، کم است و شارحان آن تنها می توانند به بخش کوچکی از معارف سخنان حضرت علی علیه السلام که به گفته رسول خدا (ص) دروازه شهر علم و دانش (أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْعِلْمَ فَلْيَأْتِ الْبَابَ[1]) است، دست یابند. در این مطلب و در ادامه سلسله مطالب شرح حکمت های نهج البلاغه به تفسیر و شرح حکمت پانزدهم آن که در ارتباط با نکوهش و سرزنش نا به جا است، می پردازیم.
نکوهش و سرزنش نا به جا
وَ قَالَ (علیه السلام): مَا كُلُّ مَفْتُونٍ يُعَاتَبُ.
هر فریب خورده ای (به فتنه گرفتار شده) را نمی توان نکوهش و سرزنش نمود.
شرح حکمت پانزدهم نهج البلاغه
حضرت علی (ع) در این حکمت پند آموز فرموده است که هر فرد گرفتار و به فتنه افتاده ای را نمی توان نکوهش کرد و مورد عِتاب قرار داد.
در واقع منبع و سرچشمه فتنه ها و گرفتاری هایی که برای انسان به وجود می آیند متفاوت است، گاهی آن مصائب نتیجه مستقیم کردار و عمل آدمی است که به سبب اِهمال، تَنبلی، جهالت و ندانم کاری و از دست دادن فرصت ها به دلیل استفاده نکردن از آن ها در وقت و زمان خود، دامن گیر او می شود. چنین انسانی بدون تردید باید مورد نکوهش و سرزنش قرار بگیرد زیرا خود مسبب این گرفتاری هاست اما برخی اوقات فتنه ها و مشکلاتی که گریبان گیر آدم می شوند، کفاره ای برای گناهان او می باشد که خداوند به وسیله آن ها می خواهد او را از بدی ها پاک گرداند. این گونه افراد اگر چه برای گناهان و معصیت هایی که انجام داده اند درخور عِتاب و نِکوهش هستند اما به دلیل اینکه لطف و مرحمت الهی شامل حال آن ها گردیده است، شایسته سرزنش نمی باشند.
همچنین گاهی مشکلات و مصائب پیش آمده برای انسان آزمایش الهی می باشند. در واقع خداوند متعال برای پروش دادن بنده ی خود او را به فتنه ها گرفتار کرده تا در کوره ی فِتن و مَصائب که آزمایش الهی اند همچون فولاد آبدیده، مقاوم و خالص گردد در این گونه مواقع نیز انسان شایسته و سزاوار نِکوهش و عِتاب نیست.
پس می توان این گونه بیان داشت که تمام افراد بلا دیده و گرفتار فتنه ها شایسته سرزنش نیستند و باید از نکوهش و سرزنش نا به جا حذر نمود. البته در آن جایی که آدمی خود سرچشمه مصائب به شمار می رود نیز باید در نکوهش و سرزنش دقت کرد زیرا برخی جاهل قاصر هستند و از روی ندانم کاری مسبب مشکل و گرفتاری اند و نکوهش آن ها بی جا خواهد بود.
البته این سخن حکیمانه مولی الموحدین تفسیر و شرح دیگری دارد و آن این است که واژه مفتون از ریشه فتن و فتنه که در اصل به معنای امتحان و آزمایش است، گرفته شده به همین دلیل هر گرفتاری، مصیبت و مشکلی که برای آدمی ایجاد می شود را می توان به عنوان فتنه دانست و مفتون شخص فریب خورده است که امام (ع) در این حکمت گرفتاری پیش آمده برای آن را به سبب تقصیر، قصور و یا بدون اختیار دانسته است و بدین جهت می فرماید تمام افرادی که مفتون می باشند سزاوار نکوهش و سرزنش نیستند.
منبع:
[1] حاکم نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، 1411 ق، ج 3، ص 126
-
تلاوت ترتیل آیه 2 سوره عنکبوت – استاد احمد دباغ
أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ
آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟!
