مطلبی که خواهید خواند ادامه تفسیر سوره مبارکه عصر می باشد که در مطلب «تفسیر سوره عصر – بخش اول» به شرح و تفسیر بخشی از آن پرداختیم.
سوره مبارکه والعصر
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
وَالْعَصْرِ (1) إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ (2) إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (3)
به نام خداوند بخشاینده بخشایشگر، قسم به عصر (دوران ظهور اسلام) (1) بدون شک انسان در زیان کاری بزرگی می باشد (2) مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای خوب انجام داده اند و یکدیگر را به حق سفارش نموده و به صبر توصیه و سفارش نموده اند (3)
ادامه تفسیر سوره مبارکه عصر [1]
در آیه دوم سوره عصر خداوند متعال به چیزی اشاره می کند که سوگندی که در آیه نخست به «عصر» خورده و بسیار مهم است، برای آن می باشد. او می فرماید: بدون تردید انسان در زیان کاری بزرگی می باشد. انسان خواه یا ناخواه سرمایه های وجودی خود را از دست خواهد داد، نیروی مادی و معنوی اش با گذران عمر کمتر شده و تحلیل خواهد رفت و از قدرت و توان او کاسته خواهد شد. در حقیقت انسان مانند شخصی است که سرمایه بزرگی دارد و بدون آن که بخواهد روزانه قسمتی از آن سرمایه عظیم از او گرفته شود. این حقیقتی است که در دنیا جاری می باشد و طبیعت حیات آدمی در این جهان است که او همواره و مدام زیان و نقصان ببیند.
به طور مثال قلب هر انسانی میزان مشخصی نبض و ضربان دارد و هنگامی که این مقدار به پایان برسد، قلب از کار خواهد ایستاد بدون آنکه مریضی و علتی وجود داشته باشد البته این در صورتی است که پیش از آن به سبب بیماری از کار نیفتاده باشد. بر همین مقیاس برای تمام دستگاه های وجودی آدمی و سرمایه های وجودی دیگرش حد مشخص و معینی وجود دارد.
واژه های «خسر» که بر وزن «عسر» می باشد و «خسران» همانگونه که راغب در کتاب مفردات آورده است به معنای کم شدن سرمایه می باشد و گاه به آدمی منسوب می گردد و گفته می شود فلانی زیان و ضرر کرد و برخی مواقع به عمل نسبت داده شده و می گویند که تجارت و کسب و کارش ضرر دیده است. این کلمه عموما برای سرمایه های بیرونی نظیر مال یا مقام استفاده می شود و گاها برای سرمایه هایی چون سلامتی یا ایمان به کار می رود که همان خسران و یا زیان آشکاری است که پروردگار عالمیان در قرآن از آن سخن گفته است [2].
فخر رازی در تفسیر آیه دوم سوره عصر می گوید که یکی از بزرگان نقل کرده است که من معنا و مفهوم این سوره را از فردی که به امر یخ فروشی مشغول بود یاد گرفتم، یخ فروش فریاد میزد و می گفت رحم کنید بر کسی که سرمایه ی او ذوب می شود، و این همان معنای آیه دوم سوره عصر است همانجا که خداوند متعال می فرماید: إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ، زمان بر آدمی می گذرد، عمرش پایان می یابد و در این حال زیان کار است.
به طور کلی از لحاظ جهان بینی دین مبین اسلام، جهان بازاری برای تجارت است (امام هادی (ع) در حدیثی فرمودند: جهان بازاری است که در آن گروهی سود کرده و گروه دیگر ضرر می کنند).
معنا و مفهوم آیه دوم این است که تمام مردم در این جهان که بازار بزرگی است ضرر می کنند به جز گروهی که برنامه ی آنان در آیه سوم و آخر سوره بیان شده است. در واقع اگر که آدمی بخواهد از این زیان بزرگ که گریبان گیر همه است نجات پیدا کند و خسران نبیند باید به برنامه ای که در آیه بعدی خداوند فرموده است عمل نماید.
خداوند متعال در آیه سوم می فرماید: مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای خوب انجام داده اند و یکدیگر را به حق سفارش نموده و به صبر توصیه و سفارش نموده اند.
می توان اینگونه گفت که چیزی که از این خسران عظیم جلوگیری می کند و آن را به منفعتی بزرگ بدل می کند آن است که در مقابل از دست دادن سرمایه، سرمایه ای ارزشمندتر کسب کند که علاوه بر این که جای سرمایه ی از دست رفته را پُر می کند، بیشتر و بهتر از آن است.
هر نَفَسی که انسان می کِشد او را گامی به مرگ نزدیک تر می کند همانگونه که امام علی علیه السلام فرمودند: نفس های آدمی قدم های او به سمت مرگ می باشد. پس آدمی باید در برابر این زیان که نزدیک شدن به پایان عمر است کاری انجام دهد تا جای خالی این زیان بزرگ که به سرمایه عمر وارد می شود با چیزی بهتر و به مراتب بیشتر جبران گردد. گروهی از انسان ها با از دست دادن این سرمایه عظیم تنها مالی کم یا زیاد را به دست می آورند، گروهی تمام آن را برای به دست آوردن جایگاه و مقامی از دست می دهند و افرادی این سرمایه را صرف خوشگذرانی و لذت های زود گذر دنیا می کنند. به طور قطع هیچ یک از آن ها بهایی برای سرمایه عظیم عمر نیستند زیرا بهای آن تنها می تواند تقرب به خداوند و کسب رضایت او به عنوان خالق بی همتا باشد و یا به گفته ی مولای متقیان امام علی (ع) بهشت برین الهی است که انسان نباید وجودش را به کمتر از آن بفروشد.
همچنین امام جعفر صادق (ع) فرمودند: آنان که به جز بر تو بر کس دیگری وارد شوند نا امید می گردند و آنهایی که به سراغ غیر تو می روند زیان کار خواهند بود.
از نام های روز قیامت «یوم التغابن [3]» است روزی که در آن آشکار می شود که کدام یک از انسان ها ضرر و زیان کرده و مغبون شده است.
در آخر باید گفت خداوند متعال خود خریدار سرمایه های وجودی انسان است [4]، چه آن سرمایه کم باشد و چه زیاد و برای تمام آن ها بهایی بزرگ می پردازد.
منابع:
[1] تفسیر نوشته شده برگرفته از تفسیر نمونه می باشد.
[2] در سوره زمر آیه 15 به این زیان اشاره شده است.
[3] در آیه 9 سوره تغابن ذکر شده است.
[4] سوره توبه آیه 111 به این امر اشاره شده است.
-
تلاوت ترتیل سوره عصر – استاد محمد علی دهدشتی