خداوند متعال خود، روزی دهنده مطلق است و اوست که میان آدمیان رزق و روزی را تقسیم می‌کند خواه آنان سپاس گزار نعمت های او باشند خواه ناسپاس. در واقع این لطف خداست که شامل حال همه ی افراد چه بی دین و کافر و چه مومن و با خدا می‌شود و کسی از دایره لطف او خارج نمی‌باشد.
اما سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که خداوند عادل و قادر چرا رزق و روزی را در میان انسان ها به طور یکسان تقسیم ننموده است و برخی افراد را غرق در نعمات کرده و روزی بسیار به آن ها عطا کرده و برخی را نه؟ آیا این کار با عادل مطلق بودن او و عدالت منافات و تناقض ندارد؟
در این مطلب به طور مختصر به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
وجود تفاوت در خلقت نه تبعیض
قبل از هر چیزی باید گفت که هر آنچه در خلقت و آفرینش وجود دارد، تفاوت است، نه تبعیض و برتری و نابرابری.
در حقیقت تبعیض و برتری دادن از سوی دهنده (در این جا خدا) می باشد اما تفاوت به گیرنده ارتباط دارد. نابرابری به این معناست که در شرایطی کاملا همسان و مساوی میان اشیاء و انسان ها فرق باشد، ولی تفاوت بدان معنا می باشد که در شرایطی نامساوی اینگونه فرقی وجود داشته باشد.
پس بدون تردید می توان بیان داشت که در یک اجتماع سالم که هیچ گونه ظلم و استثماری وجود ندارد، بخش مهم و اعظم اختلاف در بهره مندی مادی افراد، به تفاوت در استعدادهایشان مرتبط می باشد، به این معنا که متفاوت بودن استعدادهای جسمی و روحی افراد با یکدیگر سبب تفاوت و اختلاف در مقدار و کیفیت فعالیت های آن ها و در نتیجه تفاوت در میزان درآمدهای آنان است (البته برخی اوقات موارد استثنائی نیز وجود دارند که برخی بر اثر اتفاقاتی (از نظر ما تصادفی اما بدون تردید حکمتی در پس این اتفاقات است) به مواهب بیشتری دست پیدا می کنند و نمی توان آن ها را نادیده گرفت).
تفاوت در استعدادها نیز از مواهب الهی است و خداوند در هر فردی استعدادهایی را شکوفا کرده است تا بر اساس اقتضای عدل و حکمتش تمام آن ها به صورت یک مجموعه ی هدفمند و دارای نظم در جهت رسیدن به هدف نهایی خلقت با یکدیگر در ارتباط باشند و هر یک به عنوان جزئی از کل وظیفه ی خود را به خوبی انجام دهد.
حکمت خداوند در تقسیم متفاوت رزق و روزی
- تفاوت در تقسیم روزی‌ها را می توان امتحان الهی برشمرد. مولای متقیان امام علی (ع) در خطبه 91 نهج البلاغه می‌فرماید: خداوند روزی انسان ها را اندازه گیری و مقدر فرمود و آن را برای عده ای فراوان و برای عده ای اندک نهاد، و به تنگی و فراخی، میان خلایق تقسیم نمود، و در این باره عدالت ورزید تا هرکس را بخواهد با فراوانی و کمی روزی بیازماید، و از این طریق سپاسگزاری و شکیبایی توانگران و تهیدستان را در بوته امتحان گذارد [1].
پس بر اساس کلام معصوم (ع) می توان متوجه شد که یکی از حکمت های خداوند متعال در تفاوت رزق و روزی میان بندگان، قرار دادن آن به عنوان وسیله ای برای آزمایش و امتحان است. در حقیقت آدمی باید به این باور برسد که خداوند همواره برای بندگان خود به خصوص آنان که مومن و با ایمان هستند خوبی خواسته است و هر تصمیمی که برای آن ها گرفته و می گیرد تماما خیر است و اگر که خداوند به شخصی نعمت بسیار داده و از او تمام بلاها را دور گردانیده به این معنا نیست که او را بیشتر از دیگران دوست داشته است.
امام جعفر صادق (ع) در این باره فرموده است: من از بنده با ایمان تعجب می کنم، زیرا خداوند متعال هر چیزی که برای او معین و مقدر کرده نهایت و سرانجامش خیر است، اگر که مقدر کند که او را با قیچی تکه تکه کند، برای او خوب است و اگر مقدر نماید که شرق و غرب عالم برای او باشد، باز سرانجام به نفع او خواهد بود [2].
این گونه آزمایش الهی را در میان انبیاء نیز می توان مشاهده نمود، خداوند به سلیمان نبی حکومت بر سرزمینی پهناور را عطا نمود در حالی که حضرت ایوب را در گرفتاری های فراوان قرار داد. آیا این می تواند دلیلی بر برتری سلیمان نبی بر حضرت ایوب باشد؟ قطعا اینگونه نیست و خداوند تنها آنان را به گونه هایی کاملا متفاوت امتحان و آزمایش کرده است.
- همچنین بیان شده است که برخی اوقات زیادی مال و ثروت ممکن است «استدراج» یا همان نزدیک شدن تدریجی عذاب الهی باشد. در واقع باید توجه داشت که هر افزایش رزق و روزی را نمی توان از الطاف ویژه و خاص خداوند برشمرد و تنها مال و دارایی دارای این ویژگی است و جزو الطاف خداوند است که از راه درست و مشروع به دست بیاید و به افراد با ایمان عطا گردد و او نیز این مال را در راه درست و خداپسند صرف کند.
اگر که چیزی جز این باشد، نمی‌توان آن را از الطاف الهی دانست و ممکن است نشانه ای از استدراج باشد همانطور که خداوند در سوره انعام آیه 44 فرموده است: پس چون آنچه به آنها تذکر داده شد همه را فراموش کردند ما هم ابواب هر چیز را به روی آن ها گشودیم تا چون به نعمتی که به آن ها داده شد شادمان و مغرور شدند ناگاه آن ها را به کیفر اعمالشان گرفتار کردیم و آن هنگام خوار و نا امید گردیدند [3].
منابع:
[1] نهج البلاغه، خطبه 91، ترجمه علی شیروانی
[2] وسائل الشیعه، ج 3، ص 250
[3] آیه 44 سوره انعام، ترجمه الهی قمشه ای
منبع: سایت موسسه معراج النبی
- تلاوت ترتیل آیه 44 سوره انعام – استاد عباس امام جمعه
فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّىٰ إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ
(آری،) هنگامی که (اندرزها سودی نبخشید، و) آنچه را به آنها یادآوری شده بود فراموش کردند، درهای همه چیز (از نعمتها) را به روی آنها گشودیم؛ تا (کاملا) ً خوشحال شدند (و دل به آن بستند)؛ ناگهان آنها را گرفتیم (و سخت مجازات کردیم)؛ در این هنگام، همگی مأیوس شدند؛ (و درهای امید به روی آنها بسته شد).