قرائت قرآن یکی از کهن ترین علوم اسلامی است که قدمت آن به قرن های ابتدایی ظهور اسلام بر می گردد. در واقع می توان گفت جزو نخستین موضوعاتی است که به آن پرداخته شده است و به عنوان یکی از مهمترین مباحث و علوم قرآنی شناخته می شود به طوری که عده ای از مسلمانان به صورت ویژه در همان قرون ابتدایی وظیفه ی آموزش قرائت قرآن را عهده دار شده اند. قرائت قرآن مراتب مختلفی دارد و به شیوه ها و روش های مختلفی انجام می گیرد. در واقع قاریان قرآن کریم به مرور و با آشنا شدن با مقامات قرائت (مقامات، نغمات یا آواهای قرائت قرآن عبارتند از: مقام صباء، نهاوند، عجم، بیات، سه گاه، حجاز و رست) و صوت و منطبق کردن آن ها با معنای قرآن توانستند در قرائت قرآن کریم روش هایی را ایجاد کنند.
در این مطلب بر آن شدیم تا شما را با برخی از طبقه بندی ها و روش های قرائت قرآن براساس مقامات قرائت آشنا سازیم.
-
مبسوط خوانی
مبسوط خوانی همانطور که از نام آن پیدا است به شیوه و روشی گفته می شود که در آن قاری قرآن تنها از یک مقام برای قرائت قرآن با صوت استفاده می کند. به این معنا که فراز و فرود و شروع تلاوت تنها در یک مقام انجام می گیرد. گفته شده است که این نوع قرائت عمدتا در ترتیل خوانی قرآن کریم به کار برده می شود.
-
تنوع خوانی
از دیگر شیوه های قرائت قرآن بر اساس نغمه و مقام، تنوع خوانی است در این روش که به دو سبک کلاسیک و فنی انجام می شود قاری قرآن علاوه بر استفاده از حداقل چهار مقام از مقامات هفت گانه قرائت می بایست به مبدل های مناسب نیز توجه داشته باشد.
در روش کلاسیک قاری سه گام هر مقام که عبارتند از قرار، جواب و جواب جواب را رعایت کرده و به ترتیب آن ها را می خواند. گفته شده است سبک کلاسیک تنوع خوانی برای آموزش بسیار خوب است.
در روش فنی ترکیب مقامات مختلف از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد. به این معنا که قاری می تواند از قرار یک مقام به جواب یک مقام دیگر برود و یا چندین قرار مختلف را پشت سر هم بخواند. این سبک تند خوانی پیچیده بوده و قاری می بایست مهارت خاصی در آن داشته باشد.
-
ترکیز خوانی
در این روش قاری قرآن یکی از مقامات را به عنوان مقام اصلی و پایه و محور قرائت خود قرار می دهد و از مقامات دیگر به طور محدود در هنگام تلاوت قرآن استفاده می کند و سپس دوباره به نوا و مقام اصلی که آن را به عنوان پایه قرار داده بر می گردد. قاری قرآن زمانی می تواند به مقام دیگر منتقل شود که مقام محور و پایه به گوشه یا فرع مشابه و مشترک با مقام دیگر رسیده باشد.
مقام رست و نهاوند وسیع و گسترده هستند و عمدتا به عنوان مقام پایه برای قرائت قرآن قرار خواهند گرفت.
-
ترکیب خوانی (مرکب خوانی)
در این شیوه قرائت قرآن کریم که به سه نوع متماثل، متجانس و متباعد صورت می گیرد مقامات قرائت و تمام اجزا در یک نفس انجام می شود.
در قرائت ترکیبی یا مرکب متماثل اجزای مختلف مقام یا نغمه نظیر قرار، جواب و جواب جواب با هم ترکیب شده و قاری در یک نفس می خواند و حالات متفاوت در یک نغمه را ایجاد می کند.
در نوع متجانس این شیوه، اجزای دو نغمه که به هم شبیه هستند و با یکدیگر همخوانی دارند ترکیب می گردند. به طور مثال دو نغمه یا مقام صبا و حجاز مشابه هم هستند به صورت مستقیم و بدون آنکه به مبدل یا همچنین مقام عبوری نیاز باشد ترکیب می شوند.
در نوع متباعد شیوه ترکیبی، برخلاف نوع متجانس اجزای مقاماتی که به یکدیگر شبیه نمی باشند و با هم ناهمگون هستند ترکیب می گردند. به طور نمونه نهاوند و بیات را نمی شود به راحتی با هم ترکیب نمود و برای ترکیب آن ها نیاز است که از مبدل های لحنی استفاده شود.
منبع: سایت موسسه معراج النبی