تولی و تبری در آیات قرآن

قرآن

جهان و سرتاسر هستی بر دو اصل جذب و دفع بنا گشته است و آفریده ها و مخلوقات هر چه را که با آنان سازگار بوده جذب می کنند و هر چیزی را که با آن ها سر ناسازگاری دارد دفع می نمایند. آدمیان نیز جزو آفریده ها و موجودات عالم هستند و خدواند متعال آن ها را به گونه ای آفریده است که خواسته یا ناخواسته و به صورت فطری امور و حقایقی که با آن ها سازگار بوده را جذب و آن هایی را که ناسازگار می باشند دفع می کنند. در واقع قوه شهوت و غضبی که خداوند در انسان نهادینه کرده و لازمه حیات و بقاء آن است به همین منظور می باشد. از منظر اجتماعی نیز آدمی با توجه به قوه ای که گفته شد با دیگر انسان ها دوست شده و متحد می گردد به این معنا که خود به رفع نیاز دیگر افراد می پردازد و از نتیجه تلاش و کوشش دیگران برای رفع نیار خود استفاده می کند. در این مطلب نخست تولی و تبری معنا می گردد و سپس این دو فرع از منظر قرآن بررسی می شوند.

همانطور که می دانید دین مبین اسلام به عنوان کامل ترین دین الهی برای هدایت آدمیان در تمام اعصار آمده است و در برگیرنده برنامه جامعی است که تمام ابعاد زندگی آدمی را شامل شده است و هماهنگ با فطرت و نظام آفرینش است. به همین دلیل به قوه شهوت و غضب آدمی که عامل حیات آدمی بوده توجه نموده و ایمان و دین را حُب و بغض یا همان دوستی حق و حق پرستان و دشمنی باطل می داند. در واقع حُب و بغضی ایمان و دین است که محوریت آن خداوند بوده و برای خدا باشد.

حُب و بغض در تعالیم اسلامی به تولی و تبری تعبیر شده اند و جزو فروع دین اسلام به شمار می روند و بر هر مسلمانی واجب است که این دو فرع را در زندگی خود رعایت کند.

معنا و مفهوم تولی و تبری

تولی و تبری یا همان «حُب فی الله» و «بغض فی الله» در اصطلاح به دوستی با خداوند متعال و دوستان او (انبیاء، امامان معصوم، افراد مومن) و دشمنی با دشمنان خدا و اعتقاد و قبول ولایت ائمه اطهار (ع) و دوستی و دشمنی با دوستان و دشمنان ایشان (امامان معصوم دوست خدا را دوست و دشمن خدا را دشمن می دارند) اطلاق می گردد.

از لحاظ لغوی نیز واژه تولی از ریشه «ولی» که معناهای مختلفی چون قبول ولایت، کسی را دوست و سرپرست قرار دادن و اطاعت دارد، گرفته شده است و واژه تبری از ریشه «برأ» که در معناهای مختلفی همچون دوری جستن، بهبودی از بیماری و دوری از عیب و نقص به کار رفته، بدست آمده است.

البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ترکیب تولی و تبری به همین شکل در قرآن ذکر نشده است و واژه های «ولی» و «برائت» و مشتقات آن ها در آیات به کار رفته اند.

تولی و تبری از دیدگاه قرآن کریم

در قرآن کریم آیات بسیاری درباره تولی و تبری آمده است که در این بخش به بررسی برخی از آن ها خواهیم پرداخت.

  • آیه چهارم سوره مبارکه ممتحنه

قَد كانَت لَكُم أُسوَةٌ حَسَنَةٌ في إِبراهيمَ وَالَّذينَ مَعَهُ إِذ قالوا لِقَومِهِم إِنّا بُرَآءُ مِنكُم وَمِمّا تَعبُدونَ مِن دونِ اللَّهِ كَفَرنا بِكُم وَبَدا بَينَنا وَبَينَكُمُ العَداوَةُ وَالبَغضاءُ أَبَدًا حَتّى تُؤمِنوا بِاللَّهِ وَحدَهُ إِلّا قَولَ إِبراهيمَ لِأَبيهِ لَأَستَغفِرَنَّ لَكَ وَما أَملِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيءٍ رَبَّنا عَلَيكَ تَوَكَّلنا وَإِلَيكَ أَنَبنا وَإِلَيكَ المَصيرُ.

قرآن کریم
قرآن کریم | تولی و تبری

قطعا برایتان در ابراهیم و کسانی که با او هستند سرمشقی نیکو است: آن زمان که به قوم خود گفتند: ما از شما و از هر آنچه به جای خدا پرستش می کنید بیزار هستیم، به شما کفر می ورزیم و میان ما و شما دشمنی و بغض همیشگی به وجود آمده تا زمانی که تنها به خدا ایمان آورید. جز در سخن ابراهیم که به پدر (ناپدری) خود گفت: حتما برای تو آمرزش می طلبم، با آن که در برابر خداوند متعال اختیار چیزی برای تو ندارم. خداوندا بر تو توکل نمودیم، رو به درگاه تو آوردیم و بازگشت همه ما به سوی تو می باشد.

در ابتدای سوره ممتحنه خداوند تمام مومنان را مورد خطاب قرار داده است و فرمود: ای کسانی که ایمان آورده اید دشمن من و دشمن خود را دوست خویش نگیرید، شما به آن ها اظهار محبت و دوستی می کنید در حالی که آنان بر چیزی که بر شما نازل شده است (قرآن و دین اسلام) کفر می ورزند و پیامبر (ص) و شما را به خاطر ایمان به خدا از شهر و دیارتان بیرون می کنند.

این نکته آشکار است که اگر هنگام تضاد پیوندهای محبت و دوستی با پیوندهای اعتقادی و ارزشی، پیوندهای دوستی مقدم باشند، پایه ها و اساس اعتقاد و ارزش ها سست شده و آدمی به تدریج به سمت و سوی باطل و فساد می رود و نکته اساسی و اصلی تولی و تبری نیز همین است.

در آیه چهارم، خداوند مسلمانان را به پیروی از حضرت ابراهیم (ع) و یاران او به عنوان اسوه و الگوی زیبا و پر ارزش دعوت کرده است. زیرا انتخاب الگو و سرمشق پاک و با ایمان تاثیر بسیاری در پاکسازی روح، روان، اخلاق و اعمال و کارهای انسان دارد.

  • آیه 21 سوره مبارکه احزاب

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا.

به طور قطع برای شما در زندگی پیامبر اکرم (ص) سرمشق و الگوی نیکویی بود، برای آنان که امید به رحمت خداوند و روز قیامت دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.

این آیه درباره جنگ احزاب می باشد و در آن به نکته مهمی اشاره شده است و آن این است که علی رقم تمام سوء ظن ها و بی قراری های بعضی از افرادی که تازه مسلمان شده اند رسول خدا همانند کوهی مقاوم ایستادگی نمود، آرایش های جنگی درست، انتخاب بهترین روش های نظامی، ایجاد شکاف در جبهه دشمن، خندق درست کردن، روحیه دهی و دلگرم کردن یاران، غافل نبودن از یاد خدا و امیدوار ساختن یاران به آینده ای روشن تنها برخی از کارهایی بود که رسول خدا (ص) در این نبرد انجام می داد.

این ایستادگی رسول خدا (ص) سرمشق و الگویی برای همه بود.

البته رسول خدا (ص) نه تنها در جنگ احزاب اسوه و الگو بوده است بلکه در میدان مبارزه و کارزار با هوا و هوس نفس و تهذیب اخلاق، الگو و سرمشق بسیار عالی برای انسان ها در تمام اعصار می باشد و شخصی که بتواند کاملا از ایشان تبعیت نماید راه سخت و پر فراز و نشیب رسیدن به تعالی و رستگاری را با سرعت بیشتر می پیماید.

با دقت در این آیه می توان متوجه شد که به جز دو مسئله ایمان به خدا و روز قیامت (جزا) بر روی موضوع و مسئله «یاد خدا» نیز تاکید شده و نشان دهنده این است که آن های که خداوند متعال را زیاد یاد می کنند از هدایت چنین پیشوا و رهبری الهام می گیرند، چون که ایمان به خدا و ذکر او آنان را متوجه مسئولیت های بزرگشان می کند به همین دلیل آنان به دنبال پیشوایی هستند و به طور قطع کسی را برتر از حضرت محمد (ص) نخواهند یافت.

  • آیه 71 سوره توبه

وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ.

مردان و زنان مومن، یار و یاور هم هستند، امر به معروف و نهی از منکر می کنند، نماز را به پا می دارند و زکات می دهند و خدا و پیامبرش (ص) را اطاعت می کنند، بزودی خدواند آن ها را مورد رحمت و مغفرت خویش قرار می دهد، همانا خداوند توانا و حکیم می باشد.

امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر

در این آیه به پیوند و ارتباط معنوی میان مومنان اشاره شده است. پیوندی معنوی که بر اساس امر به معروف و نهی از منکر، نماز، زکات و اطاعت از خدای بزرگ و رسولش شکل گرفته است و باعث می شود که آنان نه تنها در رفتار و کردار بلکه در منش و اخلاق نیز از یکدیگر الهام بگیرند و هر یک از آن ها برای دیگری الگو و سر مشقی باشد.

در واقع امر به معروف و نهی از منکری که سرلوحه برنامه های آنان می باشد سبب می گردد که آن ها مراقب اخلاق و اعمال هم باشند.

 

منبع: سایت موسسه معراج النبی

 

  • تلاوت ترتیل آیه 4 سوره ممتحنه – استاد عبدالباسط

قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّىٰ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ ۖ رَبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ

برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند وجود داشت، در آن هنگامی که به قوم (مشرک) خود گفتند: «ما از شما و آنچه غیر از خدا می‌پرستید بیزاریم؛ ما نسبت به شما کافریم؛ و میان ما و شما عداوت و دشمنی همیشگی آشکار شده است؛ تا آن زمان که به خدای یگانه ایمان بیاورید! -جز آن سخن ابراهیم که به پدرش [= عمویش آزر] گفت (و وعده داد) که برای تو آمرزش طلب می‌کنم، و در عین حال در برابر خداوند برای تو مالک چیزی نیستم (و اختیاری ندارم)!- پروردگارا! ما بر تو توکّل کردیم و به سوی تو بازگشتیم، و همه فرجامها بسوی تو است!

دانلود

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *