انواع مقامات و نغمه های قرائت قرآن – 1

مقامات قرآنی

در قرائت و تلاوت قرآن به طور عمده از هفت مقام و یا نغمه موسیقی و گوشه ها و مقامات فرعی آن استفاده می کنند که عبارتند از: نهاوند، صبا، بیات، عجم، سه گاه، حجاز و رست یا راست.

در این مطلب به بررسی برخی از این مقامات خواهیم پرداخت.

مقامات قرآنی
مقامات قرآنی
  • نهاوند

این مقام هم نام با شهری در ایران است و یکی از زیباترین و قدیمی ترین سَبک های موسیقی ایران به شمار می رود. نهاوند در کشورهای دیگر به نام های «دهاوی»، «نهوند» و «بوسلیک یا فرح افزا» شناخته می شود.

برای نهاوند دو خاستگاه در نظر گرفته شده است برخی خاستگاه این مقام را ایران و برخی دیگر کشور هند دانسته اند.

مقام نهاوند را می توان یکی از مقام های متعادل دانست که به راحتی قابل مانور است. این مقام از لحاظ لحنی منعطف و لطیف بوده است و ظرافت ویژه ای را طلب می نماید

در حقیقت نهاوند نه همانند حجاز، رست و صبا ریتم دار، مؤکد و بلند می باشد نه نظیر مقام سه گاه مهیج و محرکت است و میانه و حد واسط این نغمات است.

مقام نهاوند برای داستان های قرآنی بسیار مناسب می باشد همچنین برای تلاوت آیاتی که به موضوعاتی چون توحید، نبوت خاصه، اصحاب یمین و مومنین، حمد و ثنا پرداخته اند استفاده می شود.

مقام نهاوند با مقامات رست و چهارگاه متجانس بوده و عمدتا می توان پس از حجاز، صبا و سه گاه به این نغمه منتقل شد.

همانطور که در ابتدا گفته شد در این مقام به راحتی می توان مانور داد زیرا گستردگی فراوانی دارد و دارای زیر نغمه های متعددی است و قابلیت ترکیب پذیری نیز دارد.

بوسلیک، سلطانی، حصار برخی از مقامات فرعی این نغمه می باشند. از تلاوت های برتر این مقام می توان به تلاوت سوره مبارکه سباء توسط استاد منشاوی اشاره کرد.

  • مقام بیات

برای بیات دو معنا گفته شده است برخی آن را واژه ای ترکی دانسته اند که به معنای غم و غمگین است و بعضی دیگر اصل آن را بیاد دانسته اند مثل بیاد خدا.

بیات یکی از مقامات پر کاربرد است که از گستردگی بسیار زیادی برخوردار است به طوری که گستردگی و وسعت دیگر مقامات و نغمه ها در کنار بیات ناچیز می باشد.

به همین دلیل عمدتا پیش و پس و در خلال هر یک نغمات دیگر می توان به بیات منتقل شد. بیات را نیز می توان رکن اصلی قرائت ها دانست.

در مقام بیات قاری قرآن از پایین ترین گام صوتی شروع کرده و به تدریج به گام های بالاتر می رود.

تلاوت قرآن
تلاوت قرآن

گفته شده بیات از زیباترین نغمات از لحاظ لطافت، وسعت گوشه ها و حزن معنوی است به همین دلیل به آن لقب اُم النغمات یعنی مادر نغمات داده اند.

از مقام بیات برای شروع و فرود تلاوت و همچنین برای آیه هایی که موضوعاتی چون دعا، حکایات و اندرزها را در بر می گیرند استفاده می گردد.

علاوه بر این ها آیاتی با محوریت موضوعی همانند توحید، نبوت عامه و خاصه، عقیده ها و معاد را در مقام بیات اجرا می کنند.

اغلب قاریان قرآن نظیر استاد شحاط انور، مصطفی اسماعیل، عبد الباسط و عبد العزیز تلاوت خود را با مقام و نغمه بیات آغاز می کنند.

ترک، دوکا، شور، ندا، رمل و مصیر برخی از نغمات فرعی بیات می باشند.

قاریان برتر این مقام را می توان اساتیدی چون عبدالباسط، حصان، محمد رفعت، مصطفی اسماعیل دانست.

  • راست یا رست

راست یا رست کلمه ای فارسی است که از لحاظ لغوی به معنای مستقیم بوده و در معنای درستی و حقیقت به کار برده می شود. مقام رست یا راست یکی از هفت مقام مهم قرائت است که از دیر باز تا به امروز در تمام سرزمین های اسلامی مورد استفاده قرار می گیرد. این مقام که به پدر نغمات معروف است در قرون وسطی به عنوان اولین و بنیادی ترین مقام موسیقی شناخته می شد و امروزه اعراب جایگاه دوم را پس از مقام بیات به آن اختصاص داده اند.

مقام رست یکی از گسترده ترین مقام های قرائت قرآن به شمار می رود به طوری که بسیاری از قاریان آن را مبنا و زیر بنای قرائتشان قرار داده اند.

می توان گفت این مقام، کلیدی برای ورود به سایر نغمات و مقام های قرائت می باشد. رست از مقام های زیبا و با صلابت عرب است به طوری که حالت وقار و متانت در آن رویت می گردد و برای قرائت های مجلسی بسیار مناسب است.

این نوع نغمه اغلب برای تلاوت آیه هایی از قرآن کریم که تحکم و تاکید، امر، توبه، انابه و تضرع و درخواست در آن ها مشهود است و آیه هایی که به موضوعاتی چون توحید، صفات الهی، نبوت عامه عقاید در آن ها پرداخته شده است، استفاده می گردد.

مقام رست را اگر چه می توان در هر موقعیتی اجرا نمود اما عموما بعد از بیات، نهاوند، مقام عجم و سه گاه اجرا می گردد.

مقام راست دارای گوشه ها و نغمه های فرعی چون سوزناک، نوروز، اصفهان، ماهور، سوز، نیشابورک و پگاه است.

مصطفی غلوش، شعشاعی، صیاد، عبد العال برخی از قاریان برتر این مقام است.

منبع: سایت موسسه معراج النبی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *