شرح و تفسیر سوره توحید (بخش آخر)

در این مطلب به شرح و تفسیر ادامه سوره مبارکه توحید که بخش اول آن در مطلبی با عنوان «شرح و تفسیر سوره توحید (بخش اول)» آمده است، پرداخته می شود.

آیه سوم سوره توحید

لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ
فرزندی ندارند و فرزند کسی نیست.

– شرح و تفسیر آیه سوم

در آیه سوم خداوند به نفی و رد اعتقادات مسیحیان، یهودیان و همچنین مشرکان عرب زمان رسول خدا (ص) پرداخته است. آنان پروردگار بی همتا را دارای فرزند یا پدر می دانستند.
یهودیان عزیر را فرزند خدا می دانستند، مسیحیان مسیح را پسر خدا متصور می شدند و مشرکان مکه فرشتگان را دختران خدا می پنداشتند. در آیه های 30 سوره توبه و 100 سوره انعام خداوند متعال باور این افراد را بیان و رد کرده است.
گفته شده است با استناد به برخی روایات می توان متوجه شد که تولد در آیه سه سوره توحید معنای گسترده تری دارد و خروج اشیاء مادی و لطیف را از او یا بیرون آمدن ذات مقدس پروردگار از اشیاء مادی و لطیف را نفی می کند.
در حدیث و روایتی نقل شده است که اهالی شهر بصره از امام حسین علیه السلام درباره معنا و تفسیر واژه صمد آیه دوم سوره اخلاص سوال کرده بودند، ایشان پس از تفسیر واژه صمد، در تفسیر آیه بعدی سوره توحید اینگونه نوشتند: «لَمْ یَلِدْ» به این معنا است که چیزی از ذات مقدس و پاک پروردگار خارج نشد، نه اشیاء مادی چون فرزند و نه چیزهای لطیفی همانند نفس و نه پیامدهای مختلفی چون خواب، ناراحتی، خوشحالی، امید، ترس، گرسنگی. پروردگار برتر از آن است که چیزی از او خارج و یا او متولد و خارج شده از اشیاء مادی و لطیف گردد.
بر این اساس و طبق این روایت گستره معنایی تولد زیاد است و هر نوع خروج و نتیجه گیری چیزی از چیزی دیگر را شامل می گردد.
در واقع چیزی که ذکر شد معنا و مفهوم دوم این آیه است که با تحلیل آن بر روی معنی اول یا همان ظاهر آیه، قابل درک می باشد. خداوند فرزندی ندارد زیرا از پیامدها و عارضه های ماده بر کنار است.
در تفسیر نور آمده است: رابطه خداوند متعال با مخلوقات رابطه آفرینش و خلقت است نه زایش. خدا موجودات را خلق می کند یعنی از نیستی و عدم به هستی می آورد نه آن که خود بزاید، زیرا نوزاد از جنس والدین است و جزئی از آن ها به شمار می رود در حالی که هیچ چیز از جنس پروردگار و یا بخش و جزئی از او نمی باشد.

آیه چهارم سوره توحید

وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا أَحَدٌ
و کسی مانند و همتای او نیست.

– شرح و تفسیر آیه چهارم

در آیه چهارم سوره توحید در وصف خدا آمده است: و برای او هرگز شبیه و مانندی نبوده است.
واژه «کفو» به معنای هم طراز در مقام، جایگاه، منزلت و قدر می باشد و به معنای شبیه، نظیر و مانند نیز استفاده می گردد.
بر اساس این آیه همه عوارض، پیامدها، صفات و همچنین نقص و محدودیت مخلوقات و موجودات از ذات پاک و مقدس خدا نفی شده اند، در حقیقت این همان توحید ذاتی و صفاتی می باشد.
پس خداوند نه شبیهی در ذات، نه مانندی در صفات، نه مثلی در افعال دارد و از هر جهت بی نظیر و بی مانند است.
امام علی علیه السلام در خطبه 186 نهج البلاغه فرموده است: لَمْ یَلِدْ فَیَکُونَ مَوْلُوداً، وَ لَمْ یُولَدْ فَیَصِیرَ مَحْدُوداً.
به این معنا که خداوند کسی را نزاد که خود نیز از کسی زاده شود و نه از کسی زاده شده تا محدود شود.
در این کلام از امیرمومنان (ع) به خوبی برترین و عالی ترین دقایق توحید بازگو شده اند.

برگرفته از تفسیر نمونه

• تلاوت (تحقیق) مجلسی سوره اخلاص با صدای مصطفی اسماعيل

 

دانلود

منبع: سایت موسسه معراج النبی استان خوزستان