اثبات امامت با دلایل قرآنی

امامت یکی از اصول دین اسلام در مذهب تشیُع است و به معنای رهبری و ولایت بر مسلمانان و جامعه اسلامی پس از رحلت رسول اکرم (ص) در تمام کارهای دنیوی و اخروی است. طبق اعتقادات و آموزه های مذهب تشیع رسول خدا (ص) از همان سال های نخست بعثت تا آخرین لحظات عمر پر برکت خود درصدد معرفی جانشین و امام بعد از خود بوده است. این اهتمام، به ضرورت و همچنین مهم بودن این امر اشاره دارد. در حقیقت دلایل و براهین عقلی و نقلی زیادی برای اثبات امامت ائمه اطهار وجود دارد که با بررسی آن ها می توان بر حق بودن این اصل را متوجه شد. در این مطلب قصد داریم به بررسی براهین و دلایل قرآنی برای اثبات امامت ائمه اطهار علیهم السلام بپردازیم.

همانطور که می دانید هر یک از آیات قرآنی به جز معنا و مفهومی که دارند از شأن نزولی نیز برخوردار می باشند. آیه های مختلفی در قرآن کریم وجود دارند که در آن ها به امامت اهل بیت (ع)، معصوم و برحق بودن آنان اشاره شده است. آیه مودت، تطهیر، ولایت، اطاعت، انذار و تبلیغ تنها برخی از این آیات هستند.

در این بخش به شرح برخی از این آیات شریفه خواهیم پرداخت.

• آیه ولایت

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ [1].

همانا «ولی» شما تنها خدا، پیامبر (ص) و مومنانی هستند که نماز را به پا می دارند و درهنگام رکوع زکات می دهند.

طبق بسیاری از روایات نقل شده در منابع شیعه و اهل تَسَنُن این آیه به امام علی (ع) اشاره دارد. در واقع شأن نزول این آیه را امام علی (ع) می دانند و نقل کرده اند که نیازمندی وارد مسجد رسول الله (ص) شد و کمک خواست، اما هیچ کس به وی چیزی نداد. او دست هایش را رو به آسمان گرفت و گفت: خداوندا خودت شاهد باش که من در مسجد پیامبر تو کمک خواستم اما کسی به من کمک نکرد. در همین حین، امیر مومنان علی علیه السلام که مشغول نماز بود و در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست به نیازمند اشاره نمود. فقیر به نزد امام آمد و انگشتر را از دست مولای متقیان بیرون کشید و آیه 55 سوره مبارکه مائده بر پیامبر نازل گردید [2].

شیعیان این آیه را دلیلی بر ولایت امام علی (ع) دانسته اند [3]. این آیه با واژه «إِنّما» شروع شده و طبق اصول و قواعد عربی زمانی که جمله و عبارتی با این واژه شروع شود مفهوم و منظور جمله را منحصر و خاص می کند. پس در این آیه ولایت تنها برای خدا، پیامبر (ص) و کسانی که در رکوع انفاق کرده و زکات داده اند منحصر شده است [4]، که طبق چیزی که در ابتدا گفته شده ولایت امام علی (ع) را می توان متوجه شد.

• آیه انذار

آیه 214 سوره شعراء «وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» را آیه انذار می گویند. طبق این آیه خداوند به رسول اکرم (ص) امر فرمود که دعوت به اسلام را از خویشاوندان نزدیک خود آغاز کند.

طبق آن چه که در تفاسیر مختلف شیعی و سُنی آمده است پس از نزول این آیه بر دل و جان پیامبر (ص) چهل نفر از خویشاوندان نزدیک خود را به یک مهمانی دعوت کرد و فرمود من رسول الله هستم و از سوی خدا مبعوث گشته ام. من مامور شده ام که در ابتدا شما را دعوت کنم و اگر که دعوتم را بپذیرید سعادت دو دنیا نصیبتان می گردد. ابو لهب عموی پیامبر (ص) تا این سخن را شنید عصبانی شد و گفت: تو ما را برای چنین چیز مُزخرفی دعوت کردی؟ و مجلس را به هم زد. پیامبر (ص) دوباره یک مهمانی دیگر ترتیب داد و خویشاوندان خود را دعوت نمود. این بار پیامبر (ص) رو به خویشاوندان خود گفت: هر کس از شما در ابتدا دعوت مرا قبول نماید، ولی، وزیر و جانشین من خواهد بود، جز امام علی (ع) کسی دعوت رسول خدا (ص) را قبول نکرد، چند بار دیگر نیز پیامبر (ص) سخن خود را تکرار نمود و جز علی (ع) کسی دعوت پیامبر (ص) را نمی پذیرفت. پس از آن پیامبر (ص) به امام علی (ع) فرمودند: پس از من تو وصی، وزیر و جانشین من خواهی بود [5].

همانطور که از شأن نزول آیه و همچنین تفاسیر مربوط به آن مشخص است در این آیه نیز به روشنی به موضوع امامت و ولایت امام علی (ع) پس از پیامبر (ص) اشاره شده است.

• آیه اطاعت (اولی الامر)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ‌ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ‌ وَ أُولِي‌ الْأَمْرِ مِنْکُمْ‌ فَإِنْ‌ تَنَازَعْتُمْ‌ فِي‌ شَيْ‌ءٍ فَرُدُّوهُ‌ إِلَى‌ اللَّهِ‌ وَ الرَّسُولِ‌ إِنْ‌ کُنْتُمْ‌ تُؤْمِنُونَ‌ بِاللَّهِ‌ وَ الْيَوْمِ‌ الْآخِرِ ذٰلِکَ‌ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ‌ تَأْوِيلاً [6].

ای کسانی که ایمان آورده اید، اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا (ص) و اولی الامر (اوصیای پیامبر) را! و هر گاه در چیزی نزاع داشتید آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (از آن ها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این کار برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است [7].

در این آیه شریفه به اطاعت از خداوند متعال، پیامبر اکرم (ص) و همچنین اولی الامر بدون هیچ شرطی در کنار هم امر شده است که نشان می دهد اطاعت از اولی الامر هیچ تفاوتی با اطاعت از خدا و رسول خدا (ص) ندارد و با کمی تفکر و تأمل می توان متوجه شد که تنها امام معصوم می تواند مصداق اولی الامر باشد و اطاعت از آن واجب. زیرا خداوند در ابتدای آیه اطاعت از احکام و دستورات خودش را واجب کرده و در پایان آیه نیز اطاعت از اولی امر را واجب دانسته است. پس اگر که اولی الامر فردی معصوم و مبراء از گناه نباشد و بر خلاف دستورات الهی حُکم دهد در معنا و مفهوم آیه تناقص و تضاد رُخ خواهد داد که این امر (تناقص) در کلام الهی امری محال و ناممکن است و تمام اعتبار قرآن کریم را زیر سوال خواهد برد. بنابراین آشکار می گردد که منظور از اولی الامر تنها امامان معصوم هستند ولا غیر (البته این کلام منافاتی با ولایت فقیه در زمان غیبت امام زمان (عج) نخواهد داشت زیرا ولایت فقیه نیابت از امام معصوم غایب است).

• آیه ابلاغ (تبلیغ)

از دیگر آیات قرآن کریم که به امامت و ولایت امام علی (ع) در آن اشاره شده است، آیه 67 سوره مائده می باشد.

در این آیه آمده است: ای پیامبر! آنچه را که از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است را ابلاغ کن و اگر که چنین نکنی رسالتش را به انجام نرسانده ای و خداوند تو را از گَزند مردم حفظ خواهد کرد، همانا خداوند کافران را هدایت نمی کند.

این آیه از آخرین آیات نازل شده بر پیامبر (ص) می باشد. بر اساس معنا و مفهوم آن، خداوند به ایشان امر کرده است که پیامی را که موظف به ابلاغ آن می باشد را به مردم برساند زیرا اگر که چنین نکند رسالت، نبوت و پیامبری خود را انجام نداده است.

تفاسیر مختلفی درباره این آیه وجود دارد که برخی از آن ها را با دلیل و برهان می توان رد کرد. یکی از تفاسیر قوی برای این آیه که همه ی مفسران شیعی و برخی از مفسران و عالمان اهل تَسَنُن به آن معتقد هستند این است که این آیه به موضوع ولایت و خلافت و وصی بودن امیر المومنین علی (ع) پس از پیامبر (ص) اشاره دارد.

طبق گفته ی مفسران، آیه 67 سوره مائده پس از بازگشت رسول خدا (ص) از حج الوداع در منطقه ای به نام غدیر خُم و در تاریخ هجدهم ذیحجه بر ایشان نازل شد [8]، و بر اساس روایات نقل شده از امامان معصوم علیهم السلام و برخی از صحابه حضرت محمد (ص)، شأن نزول آیه را واقعه غدیر و ولایت و جانشینی امام علی (ع) گفته اند [9].

براساس منابع شیعه فرشته مقرب الهی، جبرئیل، نخست در هنگامه حج نزد رسول خدا (ص) آمد و از او خواست برای جانشینی امام علی علیه السلام از مردم بیعت بگیرد اما پیامبر (ص) به خاطر اینکه از عداوت و کینه توزی برخی از قُریشیان، منافقین و برخی دیگر از مردم با علی (ع) با خبر بود و احساس می کرد احتمال ایجاد تفرقه در میان امت مسلمان و برگشت به دوران جاهلیت وجود دارد از خداوند متعال درخواست حفظ از گَزند مردم کرد.

حضرت جبرئیل برای دومین بار در مسجد خیف (مسجدی در سرزمین منا) بر رسول خدا نازل شد و برای بار دوم فرمانی را که خدا داده بود به پیامبر ابلاغ نمود (این بار هم وعده در امان ماندن از گَزند و خطر مردم را به پیامبر اکرم (ص) نداد).

جبرئیل، فرشته وحی، برای بار سوم و این بار در مسیر مکه به مدینه بر پیامبر (ص) نازل شد و فرمان و امر الهی را تکرار نمود. رسول خدا (ص) به فرشته ی وحی فرمود: از اینکه مردم مرا در ابلاغ جانشینی و ولایت علی (ع) دروغ گو بدانند بیم دارم.

برای آخرین مرتبه فرشته وحی، در حوالی و نزدیکی برکه ای به نام غدیر خُم نازل شد و پس از تکرار فرمان الهی به پیامبر (ص) وعده داد که از گَزند دشمنان و منافقان در امان خواهد بود [10]. در آن جا بود که واقعه غدیر رخ داد و پیامبر اکرم (ص) جانشینی و ولایت امام علی علیه السلام را اعلام نمود و گفت که هر کس من مولا و رهبر اویم علی هم مولا و رهبر اوست (مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا علیٌ مَولاه).

این آیه و شأن نزول آن نیز دلالت بر امامت و جانشینی امام علی (ع) دارد.

همان طور که مشاهده می کنید آیات مختلفی درباره مقام امامت و ولایت برحق اهل بیت (ع) وجود دارد که خود تصدیقی بر امر ولایت آنان می باشند.

منابع:

[1] آیه 55 سوره مائده

[2] احقاق الحق، ج 2، ص 399

[3]مفید، الافصاح فی الامامه، الموتمرالعالمی لالفیه الشیخ المفید، ص 134

[4] ابن هشام، مغنی اللبیب، 1410 ق، ج 1، ص 39

[5] امامت و رهبری، شهید مطهری

[6] سوره نساء، آیه 59

[7] ترجمه آیه 59 سوره نساء، مکارم شیرازی

[8] قمی، تفسیر القمی، 1412 ق، ج 1، ص 179

[9] کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ ق، ج ‌۱، ص‌ ۲۹۰، ح‌ ۶

[10] طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ ق، ج‌۱، ص ‌۲۶۱

منبع: سایت موسسه معراج النبی استان خوزستان

 

• تلاوت ترتیل آیه 55 سوره مائده – استاد مصطفی اسماعیل

دانلود