لیست سرایای پیامبر (ص) – بخش اول

سریه یا سرایا (جمع) به جنگ های مسلمانان در دوران حیات رسول خدا (ص) که بدون حضور مبارک ایشان و به فرماندهی یکی از صحابه صورت می گرفتند، اطلاق می شود. هدف اصلی چنین نبردهایی اعلام آمادگی مسلمانان گفته شده است که با اهداف فرعی گوناگونی چون دفاع، تهاجم، تبلیغ و بدست آوردن اطلاعات از دشمن انجام می گرفتند. تعداد سرایای پیامبر (ص) دقیق مشخص نیستند؛ امام هادی علیه السلام تعداد آن ها را 55 سریه بیان فرموده است. با این وجود در کتب تاریخی تعداد نقل های متفاوت دیگری مثل 35 سریه، 48 یا 66 سریه هم نقل شده است. با ما باشید، در ادامه قصد داریم به معرفی لیستی از سرایای رسول خدا (ص) بپردازیم.

سرایای پیامبر (ص)

سریه حمزه

نام فرمانده: حمزه بن عبدالمطلب

تعداد نیروها: 30 نفر از مهاجران

محل وقوع: عیص (ساحل دریای سرخ)

زمان وقوع: ماه رمضان دوم هجری قمری

سریه حمزه پس از غزوه ابواء اتفاق افتاد. هدف این سریه زدن ضربه اقتصادی به دشمن بود. نیروهای دشمن 300 نفر سواره به فرماندهی ابوجهل بودند. در نهایت این سریه بدون شروع درگیری میان دو گروه با میانجیگری مجدی بن عمرو جهنی که با هر دو گروه دارای قرارداد صلح بود، پایان یافت.

سریه عبیده بن حارث

نام فرمانده: عبیده بن حارث

تعداد نیروها: 60 یا 80 نفر از مهاجران

محل وقوع: صحرای رابغ

زمان وقوع: شوال اول هجری یا ربیع الاول اول هجری یا دوم هجری

سریه عبیده بن حارث با هدف گشت زنی و دفع خطر احتمالی اتفاق افتاد (احتمال داده می شد گروهی از قریش به اطراف شهر مدینه تجاوز کنند). در محل سریه مسلمانان با 200 نفر به فرماندهی ابوسفیان یا عکرمه به ابی جهل (به نقل از هشام)  رو به رو شدند. در این سریه نیز جنگی روی نداد و تنها سعد بن ابی وقاص تیری انداخت که نخستین تیری بود که در تاریخ اسلام از کمان خارج می شد.

در این سریه مقداد بن عمرو و عتبه بن غزوان بن جابر که اسلام آورده بودند با نیت ملحق شدن به مسلمانان همراه مکی ها خارج شدند و از دست آن ها فرار کرده و به سپاه اسلام پیوستند.

سریه سعد بن ابی وقاص

نام فرمانده: سعد بن ابی وقاص

تعداد نیروها: 8 یا 20 نفر از مهاجران

محل وقوع: خرار

زمان وقوع: ذی القعده یکم هجری

این سریه با هدف وارد ساختن ضربه اقتصادی به دشمن انجام شد. سریه سعد بن ابی وقاص بعد از غزوه عشیره و پس از اینکه به مدینه بازگشتند اتفاق افتاد. گروه مقابل کاروان تجاری از قریش بود. در این سریه نبردی رخ نداد، زیرا ابن ابی وقاص و همراهانش زمانی که به محل مورد نظر رسیدند، کاروان از آنجا رفته بود.

سریه عبدالله بن جحش

نام فرمانده: عبدالله بن جحش

تعداد نیروها: 8 تا 12 نفر

محل وقوع: مکانی به نام نخله میان مکه و طائف

زمان وقوع: ماه محرم سال دوم قمری

این سریه از سرایای پیامبر (ص) با هدف شناسایی و جمع آوری اطلاعات از دشمن صورت گرفت. اما گروهی که راهی شده بودند به کاروان قریش (۴ (یا ۳۹) نفر به فرماندهی عمرو بن الحَضْرَمی) حمله کردند. آن ها یک نفر را کشتند و دو نفر را به عنوان اسیر گرفتند. به دلیل اینکه این حمله در ماه محرم انجام شد و حمله در این ماه حرام بود، مشرکان شروع به طعنه زدن کردند. پیامبر به بن جحش و گروهی که با او بودند به یاد آورد که او دستوری مبنی بر حمله در ماه محرم نکرده بود. در نهایت الله تعالی آیه 217 سوره بقره را بر پیامبر خویش نازل کرد. پس از نازل شدن آیه حضرت اموال غنیمتی را پذیرفت و دو اسیر را در قبال اخذ فدیه آزاد کرد.

سریه زید بن حارثه

نام فرمانده: زید بن حارثه

تعداد نیروها: 100 نفر

محل وقوع: قرده در 150 کیلومتری مدینه

زمان وقوع: جمادی الآخر سوم هجری

این سریه با هدف مقابله با مصادره اموال مسلمانان در مکه، ضربه اقتصادی به مشرکان و از بین بردن امنیت مسیر تجاری قریش از راه عراق به شام اتفاق افتاد. مشرکان از قریش با پول، طلا، ظروف نقره و کالاهای تجاری برای آنکه به شام برسند و به دلیل بسته بودن مسیر شام به دست سپاهیان اسلام، تصمیم گرفتند تا از راه عراق برای رفتن به شام و داد و ستد استفاده کنند. در این میان فردی به نام نعیم بن مسعود اشجعی که تا آن زمان مشرک بود به مدینه آمد و در خانه کنانه بن ابی الحقیق مشغول آشامیدن شراب بود (تا آن زمان شراب تحریم نشده بود). همان وقت یکی از مسلمانان به نام سلیط بن نعمان نیز وارد آن خانه شد و مشغول نوشیدن شد. آنجا بود که نعیم موضوع خروج کاروان تجاری قریش و حرکتش به سمت عراق را گفت. سلیط کمی بعد از آن خانه خارج شد و خود را به رسول خدا (ص) رساند و خبر خروج کاروان تجاری را گفت. پیامبر پس از شنیدن خبر، زید بن حارثه را به همراه صد سواره به سمت آن کاروان رهسپار کرد. مسلمانان در منطقه قرده به کاروان قریش با رهبری صفوان بن امیه رسیدند. اهالی کاروان که سواره ها را دیدند پا به فرار گذاشتند. تنهایک یا دو نفر از آن ها به اسارت گرفته شدند. سپاه اسلام کاروان را به نزد پیامبر خدا (ص) بردند و ایشان خمس اموال را که معادل با بیست هزار درهم بود برداشتند و باقی غنیمت ها را در میان افراد سپاه تقسیم نمودند. گفته شده فرات بن خیان یکی از اسرا بود که اسلام آورده و آزاد گردید.

سریه ابی سَلَمه

نام فرمانده: ابی سلمه عبدالله بن عبدالاسد

تعداد نیروها: 150 پیاده و سواره

محل وقوع: قطن در 230 کیلومتری شهر مدینه

زمان وقوع: ماه محرم چهارم هجری قمری یا سوم هجری

این سریه برای دفع توطئه نظامی دشمن پیش از وقوع آن است. دشمن قبیله بنی اسد به فرماندهی طلیحه بود. سریه ابی سلمه در نهایت با فرار بنی اسد و بازگشت مسلمانان به مدینه آن هم به همراه غنیمت‌های بسیار بدون آنکه درگیری اتفاق بیافتد پایان یافت.

سریه بِئر

نام فرمانده: منذر بن عمرو ساعدی

تعداد نیروها: 40 قاری قرآن از جوانان انصار

محل وقوع: نجد – بئر معونه

زمان وقوع: ماه صفر سال چهارم هجری قمری

در ماه صفر سال چهارم قمری رسول خدا (ص) به درخواست بزرگ طایفه بنی عامر به نام ابو براء، برای تبلیغ اسلام گروهی از جوانان انصار را به نجد فرستاد. حضرت به اهالی نجد بدگمان بود و احتمال قتل فرستادگان را می داد. پس ابو براء قول داد که از آن ها حفاظت کند. فرستادگان رسول خدا (ص) در کنار بئر معونه منزل کردند. یکی از فرستاده ها با نامه پیامبر به نزد عامر بن طُفیل از بزرگان بنی عامر رفت. عامر بدون خواندن نامه فرستاده را به قتل رساند. سپس به دلیل عدم همراهی طایفه خود به دلیل قولی که ابو براء به پیامبر داده بود، به کمک بعضی از تیره های بنی سلیم به بئر معونه رفته و تمامی فرستادگان به جز یک یا دو نفر را کشتند.

 سریه رجیع

نام فرمانده: مرثد بن ابی مرثد غنوی

تعداد نیروها: 6 یا 7 قاری قرآن

محل وقوع: محلی در 280 کیلومتری مدینه به نام رجیع

زمان وقوع: ماه صفر سال چهارم هجری قمری

رسول خدا (ص) شش یا هفت نفر از صحابه خود را برای تعلیم قرآن عازم قبیله عضل و قاره کرد. آن ها در منطقه رجیع در دائم توطئه ای که برای آنان طرح ریزی شده، افتادند و به شهادت رسیدند. البته 4 نفر در دم شهید شدند و دو یا سه نفر به اسارت برده شدند که آن ها نیز در نهایت به شهادت رسیدند.

درباره آغاز این سریه دو نقل متفاوت وجود دارد:

واقدی در کتاب “المغازی” گفته که پیامبر خدا (ص) گروهی را به مکه برای کسب اخباری از قریش ارسال می کند و آن ها وقتی از نجدیه عبور کرده و به رجیع رسیدند بنی لحیان از طوایف قبیله هذیل با آن ها به نبرد پرداختند.

واقدی در نقلی دیگر قتل رییس قبیله بنی لحیان را پیش زمینه این فاجعه گفته است.  این قبیله برای انتقام گرفتن از مسلمانان از قبایل عضل و القاره که هم پیمان آن ها به شمار می رفتند کمک گرفتند. این دو قبیله برای گفتگو با رسول خدا نمایندگانی را به شهر مدینه فرستادند. نمایندگان از حضرت خواستند تا قاری و مبلغ به آن ها بفرستد. حضرت گروهی را (بین 6 تا 10 نفر تفاوت است) برای تبلیغ اسلام همراه آن ها ارسال کرد. زمانی که معلمان قرآن به منطقه رجیع رسیدند افراد دو قبیله با ایجاد سر و صدا قبیله بنی لحیان را مطلع کردند. پس صد نفر مسلح از کمین بیرون آمده و به نبرد پرداختند …

سریه ابو عبیده جراح

نام فرمانده: ابو عبیده جراح

تعداد نیروها: 40 نفر

محل وقوع: ذوالقصه

زمان وقوع: ربیع الثانی سال ششم هجری

گفته شده که این سریه برای تنبیه قبایل بنی ثعلبه، بنی محاب و بنی انمار که می خواستند به مدینه حمله کنند انجام شد. در این سریه هیچ کس آسیب ندید. نیروی دشمن به سمت کوه ها فرار کرد و مسلمانان با غنیمت بردن تعدادی گوسفند به مدینه برگشتند

(نویسنده: اطلاعات کامل‌تری به دست نیاوردم!)

سریه عبدالرحمن بن عوف

نام فرمانده: عبدالرحمن بن عوف

تعداد نیروها: 700 نفر

محل وقوع: دومه الجندل (سرزمینی در شرق اردن، بین حجاز و عراق)

زمان وقوع: ماه شعبان سال ششم هجری قمری

پیامبر اکرم (ص) برای دعوت اهالی قبیله بنی کلب به اسلام به عبدالرحمن بن عوف دستور داد که به همراه 700 نفر به دومه الجندل بروند. عبدالرحمن اطاعت امر کرده و راهی آن مکان شدند. ساکنان آن منطقه مسیحی بودند؛ به همین دلیل از قبول دین اسلام خوددار کردند. در نهایت و پس از سه روز رئیس قبیله اسلام آورد و با مسلمان شدن او باقی اهالی نیز مسلمان شدند. این سریه بدون درگیری و خونریزی پایان یافت.

سریه عبدالله بن رواحه

نام فرمانده: عبدالله بن رواحه

تعداد نیروها: 30 نفر

محل وقوع: وادی القری

زمان وقوع: ماه شوال سال ششم هجری قمری

سال ششم هجری بود که پیامبر (ص) مطلع شد که “اُسیر بن زرام” که فرمانروایی یهودیان خیبر را به تازگی به دست گرفته است، قبایلی را برای دشمنی و جنگ با اسلام تحریک می کند. پس حضرت افرادی را به فرماندهی عبدالله بن رواحه برای تحقیق به خیبر فرستاد. بعد از آن که گزارشات درست از آب در آمدند، پیامبر عبدالله بن رواحه را با سی نفر به سمت خیبر رهسپار کرد تا با اُسیر مذاکره نموده و او را از مقابله با اسلام بازدارند. اُسیر نخست پذیرفت اما در میانه راه که به همراه یاران خود و مسلمانان به سمت مدینه می رفت (او و همراهانش سی نفر بودند)، توافق اولیه را نقض کرده و فتنه گری کرد. این فتنه باعث درگیری میان سپاه دشمن و مسلمانان شد. در این درگیری تمامی سپاهیان دشمن (همان 30 نفر) کشته شدند و از سپاه اسلام تنها عبدالله بن رواحه از ناحیه سر مجروح شد.

جنگ موته

نام فرمانده: فرماندهی جعفر بن ابی طالب، سپس زید بن حارثه و در آخر عبدالله بن رواحه

تعداد نیروها: سه هزار نفر

محل وقوع: موته – روستایی در نزدیکی شهر دمشق

زمان وقوع: ماه جمادی الاول سال هشتم هجری قمری

از بزرگ ترین سریه ها به شمار می رود. در این سریه نبرد میان سپاه سه هزار نفری مسلمانان و سپاه روم که بالغ بر صد هزار نفر بود، رخ داد. علت این نبرد کشته شدن پیک پیامبر (ص) توسط حاکم موته بود. در این جنگ زمانی که سه فرمانده یکی پس از دیگری شهید شدند و به دلیل زیادی سپاه روم مسلمانان به سمت مدینه عقب نشینی کردند. گفته شده یکی از نتایجی که این سریه به همراه داشت آشنا شدن مسلمانان با وسایل رزم رومی ها بود.

سریه علی بن ابی طالب

نام فرمانده: علی بن ابی طالب علیه السلام

تعداد نیروها: 150 نفر

محل وقوع: منطقه ای که خاندان حاتم طائی در آنجا بودند

زمان وقوع: ماه ربیع الثانی سال نهم هجری قمری

رسول خدا (ص) برای از بین بردن شرک و نابود کردن بت فُلس و بت خانه قبیله طی گروهی را به فرماندهی امام علی (ع) به سمت آنان روانه کرد. در این سریه بت و بت خانه نابود شد، گروهی کشته و اسیر شدند، گروهی مسلمان شدند و لشکر مسلمانان غنیمت های بسیاری به دست آوردند.

سریه امام علی در یمن

نام فرمانده: علی بن ابی طالب

تعداد نیروها: 300 نفر

محل وقوع: یمن

سریه امام علی علیه السلام در یمن با هدف گسترش اسلام در آن سرزمین در ماه مبارک رمضان سال دهم هجری اتفاق افتاد. این سریه ماموریتی از جانب پیامبر (ص) بود. در سیره النبویه از ابن هشام و در الطبقات الکبری از ابن سعد که هر دو از تاریخ نگاران اهل سنت بودند آمده که امام علی علیه السلام دو ماموریت جدا به یمن داشته است. این در صورتی است که در کتاب “حدیث غدیر و شبهه شکایت از امیرمومنین (ع) نزد پیامبر اکرم (ص)” سه سفر به یمن گفته شده است.

و اما در شرح واقعه نیز گزارش‌ها مختلفی بیان شده اند که در ادامه به دو گزارش اشاره می کنیم:

• در تاریخ طبری گفته شده که رسول خدا (ص) ابتدا خالد بن ولید را به یمن فرستاد. ام بعد از شش ماه موفق نشدن و ناکامی در رمضان سال 10 قمری امام علی (ع) را با نامه ای روانه یمن کرد. امام وقتی به یمن رسید نامه را برای مردم خواند و همه قبیله هَمدان در همان روز مسلمان شدند.
• واقدی در کتاب المغازی، ابن سعد در کتاب الطبقات الکبری و برخی تاریخ نگاران دیگر مثل مقریزی چنین ذکر کردند که امام علی علیه السلام به دستور رسول خدا (ص) با سیصد سوار راهی یمن شد. حضرت نخست با قبیله مذحج رو به رو شد و آن ها را به دین مبین اسلام دعوت کرد. این دعوت مخالفتشان را در پی داشت. ولی پس از درگیری که به کشته شدن نزدیک به 20 نفر از آن ها منجر شد دعوت مجدد امام را قبول کردند.

واقدی همچنین گفته که در این سفر بوده که کعب الاحبار از دانشمندان یهودی با امام رو به رو شده و ضمن پرسیدن سوالاتی مسلمان گردید و تلاش نمود تا اندیشمندان یهودی منطقه خود را به اسلام دعوت نماید.

سریه عمیر بن عدی

نام فرمانده: عمیر بن عدی

تعداد نیروها: –

محل وقوع: مدینه

زمان وقوع: ماه مبارک رمضان سال دوم هجری

گفته شده که زنی به نام عصماء دختر مروان از قبیله بنی امیه بن زید بود رسول خدا (ص) را آزار می داد و از اسلام ایراد گرفته، مردم را بر علیه حضرت تحریک می کرد. در نقلی نیز آمده که او  اشعاری درباره عیب جویی مسلمانان و اسلام سروده و مردم را می شوراند. در آن وقت حضرت محمد (ص) به جنگ بدر رفته بود. اما شخصی به نام عمیر بن عدی در مدینه حضور داشت. او اشعار عصماء را شنیده بود و نذر کرد اگر که رسول خدا (ص) برگردد آن زن را خواهد کشت. حضرت به مدینه برگشت. پس عمیر شبانه به منزل عصماء رفت. گفته شده در منزل عصماء فرزندانش اطراف او خوابیده بودند و کودکی را به سینه گرفته بود و شیر می داد. عمیر کودک را جدا کرده و شمشیر را به سینه زن فشرد تا که از کمر بیرون آمد.

در این باره دو نقل مختلف وجود دارد:

• پیامبر (ص) خود دستور این کار را داده بود.
• پیامبر (ص) بی اطلاع بود و عمیر خود تصمیم به قتل گرفته بود[1].

سریه کرز بن جابر فهری در عُرنین

نام فرمانده: کرز بن جابر فهری

تعداد نیروها: 20 تن

محل وقوع: در اطراف مدینه (به سوی عرنین)

این سریه به دلیل کشته شدن یسار غلام پیامبر (ص) و غارت شتران به دست تازه مسلمانانی که مرتدد شدند اتفاق افتاد که در نهایت به تسلیم افرادی که مرتد شده اند و مجازات و قصاص آن ها انجامید. (این واقعه را به شکل داستانی در مطلب ” سریه کرز بن جابر فهری” بیان کردیم).

ناگفته نماند که این حادثه به اندازه ای دردناک بود که خداوند آیه 33 سوره مائده را بر حضرت نازل نمود.

منابع:

[1] برگرفته از سایت ویکی فقه.