در حکمت 99 نهج البلاغه آمده است که حضرت امیر المومنین علی (ع) شنید که مردی می گفت: “إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ”؛ پس فرمودند: همانا وقتی که می گوییم: “انا لله ..” ما از خدا هستیم، به فرمانروایی او معترف شده ایم و چون می گوییم: “انا الیه راجعون” به سویش باز می گردیم، به هلاکت خویش اعتراف نمودیم (وَ سَمِعَ رَجُلًا يَقُولُ “إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ”، فَقَالَ (علیه السلام): إِنَّ قَوْلَنَا “إِنَّا لِلَّهِ” إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْكِ، وَ قَوْلَنَا “وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ” إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْكِ).
و اما شرح حکمت 99
شرح برگرفته از “پیام امیر المومنین” از آیت الله مکارم شیرازی است.
امام علی (ع) در این کلام حکمت آمیز برای بخش آخر آیه 156 سوره بقره یعنی عبارت “إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ” تفسیر جالبی بیان می کند. این بخش از آیه را عموما اغلب مردم وقتی که مصیبت و سختی به آن ها می رسد بر زبان جاری می سازند تا تسلی خاطر پیدا کنند.
حضرت هنگامی که شنید آن مرد این بخش از آیه را گفت، فرمود: این که می گوییم “انا لله” اقرار به این موضوع است که ما تحت تملک خدا هستیم و اینکه می گوییم “انا الیه راجعون” اعتراف به این است که همه ما در نهایت از این دنیا می رویم.
برخی از مفسران نهج البلاغه باور دارند که نظر حضرت علی علیه السلام این است که عبارت نخست به توحید اشاره دارد و بخش دوم عبارت آیه استرجاع به معاد پرداخته است. پس به این ترتیب این بخش از آیه شهادت دوباره ای است بر اعتراف به مبداء و معاد.
اما برخی دیگر معتقد هستند که این جمله که در وقت مصیبت گفته می شود به این امر اشاره دارد که اگر خدای متعال جان شخصی را گرفت، مِلک او بوده و همه برای او و تحت فرمان او می باشند. تا وقتی که خدای حکیم مصلحت بداند زنده خواهیم ماند و هر زمان مصلحت را در باز پس گرفتن جان ببیند آن را خواهد ستاند. عبارت دوم نیز – “انا الیه راجعون”- به این موضوع اشاره دارد که مرگ و نابودی به عزیزی که از دنیا می رود منحصر نیست، همگی این مسیر را رفته و در نهایت جان خواهیم داد؛ و بر اساس ضرب المثلی عربی که گفته می شود “بلا زمانی که فراگیر گردد قابل تحمل می شود؛ البلیه اذا عَمَت طابَت” مرگ فراگیر است.

میان دو تفسیری که ذکر شد، جمع مانعی ندارد و خوب است که آدمی در زمان نزول مصیبت و حادثه ناگوار این بخش از آیه 156 بقره را بر زبان خویش جاری نماید. اگر که فارسی زبان است اضافه کند: “ما از خدا هستیم و به سویش باز می گردیم”، یقینا این عبارت تسلی خاطر آورده و مانع ناسپاسی می گردد.
در شرح ابن ابی الحدید آمده (نقل به مضمون[1]):
این که حضرت فرمودند ما از آن خدا هستیم اعتراف به بندگی است، به این دلیل است که حرف “ل” در “لله” لام تملیک می باشد؛ مثل اینکه شخص بگوید: “الدار لزید” خانه برای زید است. همچنین “و انا الیه راجعون” معترف شدن به نشور و معاد و بازگشت به سوی باری تعالی است اما امام علی علیه السلام تصریح ننموده و تنها هلاکت را بیان کرد. این بدان جهت می باشد که نابودی و مرگ انسان ها موجب بازگشت آن ها در روز قیامت به پیشگاه خدای عز و جل است، یعنی مقدمه را ذکر کرده و نتیجه را اراده فرموده است همانگونه که گفته می شود فقر مرگ است یا تب مرگ است.
منبع:
[1] جلوه تاریخ در شرح نهج البلاه ابن ابی الحدید، ج 7، ص 312