قنوت از اعمال مستحبی نماز است. این عمل در رکعت دوم توسط نمازگزار انجام می شود. نمازگزار پس از خواندن حمد و سوره، دست های خود را رو به آسمان و در مقابل صورت گرفته و دعا می خواند. معمولا آنچه که در این حالت گفته می شود، بخشی از آیه 201 سوره بقره است:”ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه و قنا عذاب النار”. البته به جز این آیه، آیات و ادعیه دیگری را نیز می توان خواند. اما سوالی که پیش آمده این است: در قنوت چه دعاهایی را می توان خواند؟ آیا خواندن هر دعایی جایز است؟
در این مطلب از معراج النبی قرار است به آن پاسخ دهیم. با ما باشید.
هر دعایی را می توان در قنوت خواند؟
برای قنوت گفته شده که هر دعا و ذکری را می توان خواند اما خواندن دعاهایی که در متن قرآن آمده اند همچون آیه 201 سوره بقره یا مناجات هایی که از ائمه علیهم السلام روایت شده اند توصیه می شود. البته توجه به این نکته الزامی است که مخاطب دعا و ذکر خداوند است پس نمی توان دعا یا زیاراتی را خواند که مخاطب آن ها کسی جز خداوند (حتی معصومین (ع)) است و باطل شدن نماز را می تواند به دنبال داشته باشد.
آیا می توان ذکر قنوت نماز را به فارسی خواند؟
درباره خواندن قنوت به زبان فارسی یا هر زبان دیگری به جز عربی آرا فقها متفاوت است. برخی از فقها همچون امام خمینی (ره)، آیت الله خامنه ای، مرحوم آیت الله بهجت و آیت الله همدانی خواندن قنوت به زبان دیگر را صحیح دانسته اند. ولی برخی دیگر از فقها همانند آیت الله مکارم شیرازی آن را نادرست می دانند اما این نادرستی دلیلی برای بطلان نماز نیست. در این میان برخی مراجع عظام مثل آیت الله سیستانی بیان نموده اند که احتیاط مستحب آن است که انسان در قنوت به غیر از زبان عربی دعا نکند[1].
“قبل از هر چیزی حتما ببینید مرجع شما در این باره چه نظر و رایی دارد”
ادعیه توصیه شده برای قنوت نماز
این ادعیه را به دو گروه تقسیم بندی می کنیم. گروه اول دعاهایی هستند که از متن قرآن اتخاذ شده اند و گروه دوم ادعیه ای هستند که از روایات، مناجات و احادیث ائمه معصومین علیهم السلام گرفته شده اند.
دعاها و اذکار قرآنی قنوت
این اذکار در واقع آیاتی از قرآن کریم هستند که از مضامین دعایی و عرفانی عمیقی برخوردار هستند و بیان کننده خواسته های یک انسان با ایمان از پروردگار خود است:
- آیه 201 سوره بقره
“رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَفِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ”؛ پروردگارا! به ما در دنیا نیکی عطا نما و در آخرت نیز نیکی مرحمت کن و ما را از عذاب آتش (دور) نگاه دار.
- آیه 41 سوره ابراهیم
“رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ”؛ پروردگارا! در آن روز که حساب برپا می شود، من، پدر و مادرم و اهل ایمان را بیامرز.
- آیه 8 سوره آل عمران
“رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً ۚ إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ”؛ (راسخون در علم گویند) پروردگارا! دل هایمان را به باطل میل نده بعد از آنکه به حق هدایت نمودی و به ما از لطف خویش رحمتی عطا نما که تویی بسیار بخشنده ای.

- آیه 16 سوره آل عمران
“رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ”؛ همان افرادی که می گویند: پروردگارا! ما ایمان آوردیم، پس گناهانمان را بیامرز و ما را از عذاب آتش حفظ کن.
- آیه 23 سوره اعراف
“رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ”؛ خداوندا، ما بر خود ستم نمودیم و اگر تو ما را نیامرزی و به مورد رحمت خویش قرار ندهی سخت از زیان دیدگان خواهیم بود.
- آیه 80 سوره اسراء
“وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا”؛ و بگو: پروردگارا! من را (در هر کار) به نیکی وارد کن و به صدق و نیکی خارج ساز و برای من از نزد خویش تسلط و نیرویی یاریبخش قرار ده.
- آیه 19 سوره نمل
“رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلَىٰ وَالِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ”؛ پروردگارا، من را توفیق شُکر نعمتت که به من و والدینم عطا نمودی عنایت کن و من را به عمل صالح خالصی که آن را می پسندی موفق بدا و من را به لطف و رحمت خویش در صف بنده های صالح خود وارد کن.
- آیه 40 سوره ابراهیم
“رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلَاهِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی ۚ رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ”؛ پروردگارا! من را و از ذریه ام نیز افرادی را نمازگزار کن و بارالها دعایم را پذیرا باش.
- آیه 74 سوره فرقان
“رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا”؛ بارالها! از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرار ده، و ما را پیشوای متقیان گردان.
دعاها و اذکار روایی و توصیه شده
- دعای قنوت امام رضا علیه السلام که برای امام مهدی (عج) میخواندند
“اللَّهُمَّ أَصْلِحْ عَبْدَکَ وَ خَلِیفَتَکَ بِمَا أَصْلَحْتَ بِهِ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ حُفَّهُ بِمَلَائِکَتِکَ وَ أَیِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْ عِنْدِکَ وَ اسْلُکْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً یَحْفَظُونَهُ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْناًیَعْبُدُکَ لَا یُشْرِکُ بِکَ شَیْئاً وَ لَا تَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَلَی وَلِیِّکَ سُلْطَاناً وَ أْذَنْ لَهُ فِی جِهَادِ عَدُوِّکَ وَ عَدُوِّهِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ[2]“
- دعای قنوت سبحان الله رب السموات السبع:
“لا إله إلّا اللَّه الحلیم الکریم، لا إله إلّا اللَّه العلیّ العظیم، سبحان اللَّه ربّ السّموات السّبع و ربّ الأرضین السّبع و ما فیهنّ و ما بینهنّ [و ما فوقهنّ] و ما تحتهنّ، و ربّ العرش العظیم، وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.[3]“
- دعای مشهور به دعای قنوت امام حسین (ع)
“اَللّهُمَّ مَنْ اَوی اِلی مَاْویً فَاَنْتَ مَاْوایَ وَ مَنْ لَجَاءَ اِلی مَلْجَاءٍ فَاَنْتَ مَلْجَاْی اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاسْمَعْ نِدائی وَ اَجِبْ دُعائی وَاجْعَلْ مَآبی عِنْدَکَ وَ مَثْوایَ وَاحْرُسْنی فی بَلْوایَ مِنِ افْتِتانِ الاِمْتِحانِ وَ لَمَّهِ الشَّیْطانِ بِعَظَمَتِکَ الَّتی لا یَشُوبُها وَلَعُ نَفْسٍ بِتَفْتینٍ وَ لا وارِدُ طَیْفٍ بِتَظْنینِ وَلا یَلُمُّ بِها فَرَحٌ حَتّی تَقْلِبَنی اِلَیْکَ بِاِرادَتِکَ غَیْرَ ظَنینٍ وَلامَظْنُونٍ وَلا مُرابٍ وَ لا مُرْتابٍ اِنَّکَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ[4]“
- دعای پیامبر (ص) در قنوت نماز وتر
“اللهم اهدنی فیمن هدیت، و عافنی فیمن عافیت، و تولنی فیمن تولیت، و بارک لی فیما اعطیت، و قنی شر ما قضیت، انک تقضی و لا یقضی علیک، سبحانک رب البیت، استغفرک و اتوب الیک و أؤمن بک و اتوکل علیک و لا حول و لا قوه الا بک یا رحیم.[5]“
- دعای امام علی (ع) در قنوت
“اللَّهُمَّ إِلَیْكَ شَخَصَتِ الْأَبْصَارُ وَ نُقِلَتِ الْأَقْدَامُ وَ رُفِعَتِ الْأَیْدِی وَ مُدَّتِ الْأَعْنَاقُ وَ أَنْتَ دُعِیتَ بِالْأَلْسُنِ وَ إِلَیْكَ سِرُّهُمْ وَ نَجْوَاهُمْ فِی الْأَعْمَالِ رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَیْكَ (فَقْدَ نَبِیِّنَا وَ غَیْبَةَ إِمَامِنَا) وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا وَ كَثْرَةَ أَعْدَائِنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَیْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا فَفَرِّجْ ذَلِكَ اللَّهُمَّ بِعَدْلٍ تُظْهِرُهُ وَ إِمَامِ حَقٍّ نَعْرِفُهُ إِلَهَ الْحَقِّ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.”
منابع:
[1] از سایت اسلام رکوئست
[2]بحارالأنوار، ج ۸۶، ص ۲۵۱
[3]کتاب ادب حضور السید بن طاووس، جلد 1، ص 243
[4] در کتاب مهج الدعوات آمده است.
[5] من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 308