هر یک از مسلمانان و اهل ایمان نسبت به قرآن کریم وظایف خاصی بر عهده دارند. وظایفی که بدون شک در روز قیامت از آن ها سوال می شود. قرآن کریم کتابی برای مناجات نیست! قرآن کتاب زندگی است؛ کلام خدا و برنامه ای کامل و جامع از جانب او برای داشتن زندگی عالی در تمامی ابعاد فردی و اجتماعی می باشد. برنامه ای که با اجرای آن آخرتی روشن نیز در انتظار انسان خواهد بود. و این برنامه که به وسیله بهترین بنده های خدا، حضرت محمد (ص) برای انسان ها فرستاده شد و او و اولیاء الهی، ائمه اطهار علیهم السلام در راستای تعلیم و تبیین آن زحمت های بسیار کشیده اند، و خداوند آن را از هر آنچه تحریف است مصون داشته است نباید نادیده گرفته شود. نادیده گرفتن کلام الله و زحمت ها و مرارت هایی که بزرگان کشیده اند، اشتباه است و بی تردید حسابرسی به دنبال خواهد داشت. کلام را کوتاه کرده و در این مطلب از معراج النبی با اقتباس از کتاب “بررسی دوازده موضوع از منظر قرآن” از حسین عبدالمحمدی به برخی از مهم ترین وظایف مسلمانان نسبت به قرآن اشاره خواهیم کرد.
وظایف مسلمانان نسبت به قرآن
-
رعایت ادب در برابر قرآن
قرآن کریم کلام خدای رحمان است. چه کلامی بالاتر از کلام خدا؟! و چه هدیه ای قیمتی تر از این کلام که خداوند به وسیله بهترین بندگانش برایمان ارسال کرده است؟ پس همانطور که ادب و احترام را در روابطط اجتماعی خود رعایت می کنیم و به ویژه برای بزرگان و عزیزانمان ارزش قائلیم به عنوان یک مسلمان و کسی که در برابر امر خداوند تسلیم را انتخاب کرده باید نهایت احترام را در برخورد با قرآن انجام دهیم. مثلا زمانی که تلاوت می شود ساکت شده و گوش فرا دهیم(آیه 204 سوره اعراف)، یا هنگام دست زدن به آیات وضوو طهارت داشته باشیم و برای پاک کردن نوشته قرآن با آب دهان یا سوزاندن برحذر کنیم چرا که نهی شده است.
به طور کلی این کلام پیامبر صلی الله علیه و آله یادمان باشد که می فرماید: برترین چیز در نزد خداوند قرآن است، پس هر کس که به قرآن احترام نگذارد، در حقیقت حرمت خداوند را خوار به شمار آورده است[1].
-
قرائت قرآن کریم از وظایف مسلمانان نسبت به قرآن
یکی از وظایف مسلمانان در برابر قرآن کریم قرائت آن است. به قرائت قرآن خداوند و ائمه بزرگوار علیهم السلام تاکید کرده اند. البته برای قرائت توجه به برخی از نکات ضروری است. شخص قاری باید طهارت داشته باشد و با مسواک کردن دندان دهان را خوشبو نماید. همچنین قرائت باید با رعایت ادب و ترجیحا رو به قبله انجام گیرد. از دراز کردن پا خودداری شود و قرآن کریم یا به دست گرفته شود و یا بر روی رحل قرار داده شود چرا که روی زمین قرار دادن آن نوعی بی احترامی خواهد بود. علاوه بر این ها پیش از تلاوت استعاذه نموده و نام خداوند را با گفتم عبارت “بسم الله الرحمن الرحیم” بر زبان جاری کند.
از دیگر نکاتی که در قرائت باید به آن ها توجه شود قرائت با ترتیل است. به این معنا که خواندن آیه های قرآن با آرامش، طمأنینه و تدبر باشد و قاری هنگام قرائت آیات بشارت دهنده امیدوار و در وقت خواندن آیه های عذاب از خداوند طلب آمرزش نماید.
و اما برخی از آیات و روایات ذکر شده در این باره عبارتند از:
- آیه20 سوره مزمل: از قرآن آنچه که برای شما میسر است قرائت کنید.
- آیه 61 سوره یونس: (ای رسول خدا) در هر حالی که باشی و آنچه از قرآن تلاوت نمایی و آن عملی که تو و امت تو به جا آورید ما شاهدانتان خواهیم بود.
- آیه 91 سوره نمل: مامور گشتم که از مسلمانان باشم و قرآن را (بر شما) تلاوت نمایم.
- آیه 45 سوره عنکبوت: (ای رسول خدا) آنچه که از کتاب (قرآن) به تو وحی گشته تلاوت کن.
- آیه 98 سوره نحل: پس زمانی که قرآن می خوانی از شر شیطان رانده شده به خداوند پناه ببر.
و اما در روایات به اهمیت قرائت قرآن در جوانی اشاره شده است. همچنین از جلا و صیقل داده شدن دل های زنگار رفته به وسیله قرائت قرآن سخن به میان آمده است.

-
گوش دادن به قرآن
از دیگر وظایفی که برای یک مسلمان در مقابل قرآن کریم مشخص شده، گوش دادن به قرآن و سکوت در وقت شنیدن این کلام الهی می باشد. علاوه بر این گوش دادن لازم است با میل قلبی باشد. در آیه 204 سوره اعراف به این موضوع اشاره شده است.
-
حفظ قرآن کریم از وظایف مسلمانان نسبت به قرآن
در کنار خواندن و شنیدن به حفظ قرآن نیز توصیه شده است. البته حفظی که به آن اشاره شده حفظ همراه با عمل است. همانطور که اغلب می دانیم عالم بی عمل به زنبور بی عسل ماند (سعدی). پس حفظی که به عمل و پیاده سازی فرامین و اوامر الهی در ابعاد مختلف زندگی منجر نشود فایده و سود کمی خواهد داشت. امام صادق علیه السلام درباره حافظ قرآن کریم چنین فرموده است: حافظ قرآن که به آن عمل نماید با سفیران (وحی) الهی – که بزرگوار و نیک رفتار هستند – خواهند بود.
-
یادگیری و آموزش قرآن کریم
یک مسلمان علاوه بر اینکه باید قرآن را بیاموزد لازم است آن را به دیگران نیز یاد بدهد. در واقع در کنار تدبر در آیات باید در راستای آموزش تعالیم آن به دیگران نیز تلاش کرد. این عمل موجب فراگیر شدن تعالیم الهی در میان مردم می شود. در این باره از رسول خدا (ص) روایاتی نقل شده است که برخی از آن ها عبارتند از:
- برترین شما شخصی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران نیز یاد دهد.
- بدانید که هر که قرآن را بیاموزد و به دیگران تعلیم دهد و به احکام و فرامین آن عمل نماید، من سوق دهنده اش به سمت بهشت می باشم.
- تدبر در قرآن
از مهم ترین وظایف مسلمانان نسبت به قرآن تدبر در آن است. اگر چه به تلاوت قرآن تاکید شده اما تلاوت همراه با تدبر بسیار ارزشمند است. تدبر در قرآن به این معنا می باشد که فرد در مقاصدی که آیات قرآن برای تفهیم آن ها نازل شده اند بیاندیشد. در آیات مختلفی مثل آیه 29 سوره ص و آیه 24 سوره محمد به تدبر در قرآن اشاره کرده است. در آیه 29 سوره ص یکی از دلایل نزول را تدبر فرموده و در آیه 24 سوره محمد آنان را که در قرآن تدبر نمی کنند را همچون افرادی دانسته که بر قلوب آن ها قفل زده شده است.
از امام علی علیه السلام نیز روایت شده که می فرمودند: بدانید که قرائتی که در آن تدبر نباشد خیری در آن نیست.
-
عمل به قرآن از وظایف مسلمانان نسبت به قرآن
در بخش های قبلی به اهمیت عمل اشاراتی کردیم. در واقع تمامی 6 وظیفه ای که از آن ها سخن گفتیم مقدمه ای به شمار می روند برای عمل به قرآن کریم. عمل کردن به آن چه که خداوند فرموده پیمودن راه تکامل است. راهی که انسان ساز است و خوش عاقبتی این دنیا و سرای آخرت را به همراه دارد. البته عمل کردن نباید بر اساس خوشایند ما باشد. به این معنا که آری فرامین عبادی را مورد توجه قرار می دهیم و از دیگر فرامین که در حیطه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آمده اند غفلت بورزیم. همچنین فهم قرآن باید در سایه تبعیت از اهل بیت علیهم السلام باشد که جز این میسر نیست همانطور که پیامبر اکرم (ص) اهل بیت را عدیل و قرین قرآن گفته است. آنان بهترین مفسر و مبین برای آیات الهی هستند. در واقع قرآن بدون اهل بیت (ص) مورد سوء تفسیر قرار می گیرد.
منابع:
[1] جامع الاخبار، ص 115، ح 201