خداوند متعال روزه را بر تمام مسلمانان واجب گردانیده است. در اصل و واجبات روزه تفاوتی میان شیعه و سنی وجود ندارد اما در فرع کمی متفاوت از یکدیگر هستند. یکی از این موارد، زمان افطار است. با وجود اینکه در قرآن کریم زمان دقیق افطار و روزه گرفتن برای مردم مشخص شده است، اما افراد خبره در دو مذهب تفاسیر گوناگونی در این باره ارائه داده اند. همین تفاسیر زمینه ای برای ایجاد اخلاف در میان دو مذهب شده است. اهل تسنن غروب آفتاب را معیاری برای افطار قرار داده است و حدودا ۱۵ الی ۲۰ دقیقه زودتر از اهل تشیع افطار می کنند. در ادامه جامع تر به زمان افطار و تفاوت میان شیعه و سنی خواهیم پرداخت.
تفاوت زمان افطار میان شیعه و سنی
در میان اهل تشیع و تسنن، عمده اختلافاتی وجود دارد که مربوط به بخش احکام و عقاید این دو مذهب می‌باشد. تفاوت وقت برای افطار کردن میان شیعه و سنی نیز یکی از این اختلافات است.
این تفاوت در این است که شیعیان ملاک زمان افطار را از بین رفتن سرخی آسمان در قسمت مشرق می دانند. این سرخی بعد از غروب آفتاب پیدا می‌شود. اما اهل تسنن تنها غروب آفتاب را ملاک قرار می‌دهند و نسبت به سرخی مشرق توجهی ندارند.
وقت افطار از دیدگاه اهل تشیع
در باب افطار احادیثی وجود دارد که همه وقت مناسب برای افطار را پنهان شدن کامل خورشيد و از بین رفتن سرخی مشرق می دانند.
- حدیث اول: از پاسخ سوالی که حلبی از امام صادق(ع) در رابطه با این وقت پرسیده بود در می‌یابیم که؛ اگر گروه با شخصی روزه دار باشند باید روزه را با ایشان بگشایند و اگر غیر از این باشد، ابتدا نماز بخواند و سپس روزه خود را بگشاید. بنابر فرموده علامه مجلسی بین اصحاب این حدیث مستحب است و طبق آن وقت افطار بعد از نماز است[1].
- حدیث دوم: برید بن معاویه از امام باقر(ع) نقل می کند که فرموده است: زمان افطار هنگامی است که سرخی آسمان غایب شود. یعنی خورشید در مغرب غروب کند و اثر قرص خورشید و سرخی آن از بلاد شرقیه و غربیه و نزدیک آن از بین برود[2].
- حدیث سوم: عبدالله بن وضاح نامه ای به امام کاظم(ع) نوشته بود و در آن پرسیده بود: قرص خورشید پنهان می شود و شب می‌رسد، بعد از آن شب بیشتر می شود و ارتفاع می گیرد، خورشید از ما پنهان می شود و سرخی ارتفاع میگیرد به شب، و نزد ما موذن ها اذان می‌دهند، آیا در این هنگام من نماز بخوانم و افطار کنم اگر روزه دار باشم یا انتظار بکشم تا سرخی ای که ارتفاع به شب گرفته از بین برود؟
پس امام علیه السلام در جواب نوشت من می‌بینم برای تو انتظار کشیدن را تا حمره برود و تو دینت را حفظ کنی[3].
- حدیث چهارم: شیخ در کتاب من لایحضره الفقیه از امام باقر(ع) روایت کرده است که پیامبر اکرم (ص) فرموده است: زمانی که قرص خورشید ناپدید شود، روزه دار افطار میکند وقت نماز داخل می‌شود[4]. شیخ صدوق بعد از نقل این حدیث می‌فرمایند: پدرم در نامه‌ای که برایم فرستاده نوشته است که چون سه ستاره پدیدار شود، و آن‌ها ستارگانی هستند که با غروب خورشید طلوع می کنند، در آن وقت افطار برای تو حلال است[5].
از این قبیل روایات دیگری نیز نقل شده است که همه آن‌ها به صورت خلاصه وقت درست برای افطار نماز مغرب می‌باشد.
وقت افطار از دیدگاه اهل تسنن
- حدیث اول: عبدالله بن ابی اوفی نقل میکند که پیامبر اسلام (ص) در سفری که با اصحاب داشتند روزه بود، خورشید غروب کرد فرمود افطار مهیا کنید. گفته شد شما فراموش کردید روزه اید؟ هنوز روز است. رسول خدا فرمودند: هنگامی که دیدید تاریکی شب را از سوی مشرق روزه دار افطار میکند[6].
- حدیث دوم: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هنگامی که تاریکی شب فرا می رسد از سوی مشرق و روز پنهان شود، از آن طرف مغرب شود و پنهان شود خورشید؛ سپس روزه دار افطار میکند[7]
- حدیث سوم: پیامبر اکرم (ص): با دست اشاره فرمودند، هنگامی که خورشید در مغرب پنهان گردد و از آن سو شب در مشرق پدیدار شود، پس روزه روزه دار افطار شود[8].
با توجه به این احادیث در می‌یابیم که پیامبر اکرم با الفاظ واضح و روشن وقت افطار را به امت گفته است. پیامبر اسلام نفرموده که به محض غروب آفتاب روزه را افطار کنید. بلکه عادت و عقیده اهل سنت بر این است. آن حضرت به دو نکته برای وقت مناسب برای باز کردن روزه اشاره کرده است. اول اینکه خورشید در مغرب غروب کنید و دوم از مشرق خورشید پنهان و تاریکی شب نمایان شود. اهل تشیع بنا به این دلیل محض غروب آفتاب افطار نمی‌کنند، بلکه از جانب مشرق ظاهر شدن تاریکی شب را وقت افطار می‌دانند. این همان حکم و دستوری است که بانی اسلام به همه ما مسلمانان دستور داده است.
منابع:
[1] صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، با ترجمه فارسی، بلاغی، صدرالدین، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵هجری ش ج ۲ ص ۴۶۳ باب وقت افطار ح
[2] طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، ترجمه فارسی، موسوی همدانی، سید محمد باقر، انتشارات اسلامی، جامع مدرسین، ۱۳۶۳ هجری ش ج ۲ ص ۶۹.
[3] طوسی، محمد بن الحسن، تفسیر التبیان، بیروت، احیاء التراث العربی، ج ۲ ص ۱۳۵ بی تا
[4] طبرسی، الفضل بن الحسن، مجمع البیان، تهران، کتاب فروشی اسلامیه، ۱۳۹۰ هجری قمری ج ۲ ص ۲۸۱ ترجمه فارسی ، مفتح ، محمد، موسسه انتشارات فراهانی ج ۲ ص ۲۲۳.
[5] طیب، سید عبد الحسین، تفسیر اطیب البیان، تهران، کنتب فروشی اسلام، ج ۲ ص ۳۴۳ بی تا
[6] طبری، محمد بن جریر، تفسیر طبری، ترجمه فارسی یغمایی، حبیب، تهران، دانشگاه تهران، ج ۱ ص ۱۲۴ بی تا
[7] طباطبایی، سید علی، ریاض المسایل، قم، موسسه آل البیت احیاء التراث، طبع اول ، ۱۴۱۸ هجری ق ج ۲ ص ۲۰۵ الی ۲۱۰ ج ۵ ص
[8] طهماز، حنفی، عبدالحمید محمود، الفقه الحنفی فی ثوبه الجدید، بیروت؛ دارالشامیه، طبع اول ۱۴۱۹ هجری ق ج ۱ ص ۴۳۳