تفاوت رشوه و ربا در چیست؟ آیا در قرآن و روایات یک معنا را دارند؟ رشوه و ربا دو مفهوم متفاوت در قرآن و روایات اسلامی هستند. هر دو مفهوم در برابر اصول و ارزش‌های اسلامی تضاد دارند و به عنوان تخلفات جدی در اسلام محسوب می‌شوند.
رشوه چیست؟
رشوه به معنای دادن هدیه یا پول به شخصی با هدف کسب فایده و مصلحت شخصی است. در واقع، رشوه یا هدیه نامشروع، پرداختن مال به شخصی با هدف تحریک او به انجام کاری است که در عمل، نباید انجام داده شود. همچنین دادن هدیه و مال به شخصی با هدف ایجاد ترجیح ناعادلانه و غیر مشروع در برخورد با شخص دیگر است.
رشوه به عنوان یکی از بدترین شکل‌های فساد اداری شناخته شده است. این عمل باعث تضعیف نظام قضایی، کاهش اعتماد عمومی به نظام سیاسی و اقتصادی، افزایش فساد و تحلیل در جامعه می‌شود. به همین دلیل، رشوه تحت هیچ شرایطی در اسلام مجاز نیست و به عنوان یکی از بزرگترین گناهان اخلاقی شناخته می‌شود.
ربا چیست؟
ربا به معنای گرفتن مال اضافی یا سود ناشی از قرض دادن پول است. در واقع، ربا زمانی رخ می‌دهد که یک شخص پولی را به شخص دیگری قرض می‌دهد و این شخص در ازای این پول، مبلغی بیشتر از مبلغ قرض را به عنوان سود یا بهره دریافت می‌کند.
در اسلام، ربا به عنوان یکی از بزرگترین گناهان اقتصادی شناخته شده است و به دلیل تأثیرات شدید منفی آن بر اقتصاد و جامعه، کاملاً تحریم شده است. در قرآن کریم به چندین مناسبت به تحریم ربا اشاره شده است و به عنوان یکی از گناهان بزرگ در اخلاق اسلامی محسوب می‌شود.
تفاوت رشوه و ربا در قرآن و روایات
رشوه و ربا دو مفهوم متفاوت هستند، اما در بعضی از موارد ممکن است به یکدیگر ارتباط داشته باشند. در قرآن و روایات اسلامی، رشوه و ربا به عنوان دو نوع خلاف شرعی و با عنوان نامشروعیت در امور مالی محکوم شده اند.
رشوه به معنای دادن پول یا هرگونه هدیه به شخصی با هدف تحریک او به انجام کاری خاص است. رشوه دادن برای به دست آوردن یک خدمت یا محصولی که در واقع نباید برای خودتان باشد یا با هدف بهبود وضعیتتان، به طور مستقیم با مفهوم رشوه در قرآن و روایات مسلمانان مطابقت دارد. به عنوان مثال، آیه 188 سوره بقره از قرآن می‌فرماید: “وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ” که به معنای “و اموال همدیگر را به صورت ناحق در میان خود نخورید و برای خوردن قسمتی از دارایی مردم به گناه، (بخشی از) آن را (به شکل رشوه) به قاضات ندهید، در حالی که آگاهید (این عمل گناه است)”.
از سوی دیگر، ربا به معنای دریافت سود یا بهره‌ای است که بر اثر قرض‌گرفتن و یا دریافت وام به دست می‌آید. در اسلام، ربا به شدت محکوم شده و در قرآن به شکل صریح آمده است، به عنوان مثال، آیه 275 سوره بقره می‌فرماید: “الََّّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا ۗ وَأَحَلَّ اللَّـهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا ۚ فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىٰ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّـهِ ۖ وَمَنْ عَادَ فَأُولَـٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ” که به معنای “آنان که ربا می‌خورند، (در روز جزاء) به پا نمی‌خیزند جز مانند آن کسی که در اثر تماس شیطان، دیوانه و متزلزل گشته است. این بدین سبب است که گفتند: «داد و ستد همچون ربا است (تفاوتی میان آنان نیست)» این در حالی است که خدای متعال بیع را حلال نموده و ربا را حرام کرده است (فرق میان این دو فراوان است) و اگر که کسی پند و اندرز خدای متعال به او رسد و (از رباخواری) خودداری نماید، سودهایی که سابقا (پیش از نزول حکم تحریم) به دست آورده، مال او هستند و کار او به خدای متعال واگذار می‌گردد (گذشته او بخشیده می‌شود) ولی آنان که باز می‌گردند (دوباره مرتکب این معصیت می‌شوند) اهل آتش هستند و همیشه در آن می‌مانند.
با این حال، در بعضی موارد ممکن است رشوه و ربا با هم ارتباط داشته باشند، به عنوان مثال، در صورتی که شخصی به دلیل دادن رشوه موفق شود که به او قراردادی با بازدهی بالاتر از بازدهی معمول تعهد دهد، این قرارداد ممکن است به شکلی باشد که به نوعی شامل ربا گردد. در این صورت، هم رشوه و هم ربا به عنوان گناهانی شناخته می‌شوند.
همچنین، در حدیثی از پیامبر اسلام (ص) آمده است که: “رشوه سرچشمه ربا است”، که نشان می‌دهد که در بعضی موارد، دادن و گرفتن رشوه ممکن است باعث ایجاد شرایطی شود که ربا نیز در آن وجود داشته باشد.
به طور کلی، در قرآن و روایات اسلامی، رشوه و ربا دو گناه متمایز هستند. رشوه به دادن یا گرفتن هدیه یا پاداش برای تحریف قضاوت یا تعهداتی که یک شخص قرار است انجام دهد، اشاره دارد، در حالی که ربا به معاملاتی اشاره دارد که در آن بازدهی برای یکی از طرفین قرارداد، بر اساس یک نرخ سود ثابت یا متغیر، محاسبه می‌شود.
جمع بندی
رشوه و ربا دو مفهوم متفاوت در قرآن و روایات اسلامی هستند. رشوه به دادن یا گرفتن هدیه یا پاداش برای تحریف قضاوت یا تعهداتی که یک شخص قرار است انجام دهد، اشاره دارد. در حالی که ربا به معاملاتی اشاره دارد که در آن بازدهی بر اساس یک نرخ سود ثابت یا متغیر، محاسبه می‌شود. هر دو این مفاهیم به عنوان گناهانی شناخته می‌شوند و مورد نهی قرآنی قرار دارند.
تفاوت اصلی بین رشوه و ربا در شیوه آن‌ها است. در حالی که رشوه به صورت غیرمستقیم و با پنهانی بیشتری از طریق هدیه و پاداش صورت می‌گیرد، ربا به صورت رسمی و با تعیین نرخ سود انجام می‌شود. همچنین، در بعضی موارد، دادن و گرفتن رشوه ممکن است باعث ایجاد شرایطی شود که ربا نیز در آن وجود داشته باشد.
در قرآن و روایات اسلامی، هر دو گناه رشوه و ربا محکوم شده‌اند و توصیه می‌شود که به جای این کارها، عدالت و اخلاق در تمامی امور به کار گرفته شود. به طور کلی، هدف اسلام از مخالفت با رشوه و ربا، تحقق عدالت و انصاف در معاملات و امور اجتماعی است.
- تلاوت تحقیق آیه 188 سوره بقره – خلیل حصری
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید! و برای خوردن بخشی از اموال مردم به گناه، (قسمتی از) آن را (به عنوان رشوه) به قضات ندهید، در حالی که می‌دانید (این کار، گناه است)!