بخشش و کمک مالی به دیگران به ویژه آنان که از لحاظ مالی وضعیت خوبی ندارند، امری توصیه شده در دین مبین اسلام است. نه تنها در قرآن به کریمی و بخشش توصیه شده است که روایات و احادیث بی شماری در این باره بیان شده‌اند. در حکمت 67 نهج البلاغه از حضرت علی علیه السلام روایت شده که ایشان فرمودند: از بخشش کم شرمگین مباش چرا که نا امید نمودن افراد، کم‌تر از آن است.
حکمت 67 نهج البلاغه
لَا تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِيلِ، فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ.
شرح حکمت
امیر مومنان (ع) در این عبارت قصار از محروم ساختن افراد نیازمند به هر مقدار، کم یا زیاد، نهی نموده است. ایشان به مسلمانان می‌فرماید که از بخشش کم حیا نکنند و هر چه می‌خواهند را ببخشند چرا ندادن همان مقدار اندک بدتر از دادن آن است.
افراد بسیاری هستند که این باور را دارند که مقدار بخشش باید زیاد و قابل ملاحظه باشد. پس اگر که آدمی از عهده آن بر نمی‌آید بهتر است که چیزی را نبخشیده و آن را ترک کند. این در حالی است بخشش کمی که با ادب و عذرخواهی همراه باشد، بهتر است. این کار دو مزیت دارد. اولین مزیت این است که در بسیاری از موارد همان مقدار نیز می‌تواند حلال مشکلات باشد و دومین مزیت این است که جلوی اهانت و کوچک کردن افراد با این کار گرفته می‌شود. هنگامی‌که شخصی چیزی را درخواست می‌کند، دست رد به سینه‌اش زدن نوعی اهانت به شمار می‌رود. علاوه بر این دو این عمل پرورش دهنده خصلت سخاوت در انسان است.
در این عبارت امام از تعبیر «محروم نمودن کم‌تر از آن است» استفاده کرده است. این تعبیر نوعی کنایه به شمار می‌رود. همچنین تشبیه است. در واقع محروم ساختن با میزان مالی که آدمی می‌بخشد قابل مقایسه نیست که گفته شود، این از آن کم‌تر است. حضرت امیر محروم ساختن را نوعی بخشش قلیل دانسته است که هر بخششی از آن بالاتر است.
از پیامبر اکرم (ص) روایت شده که فرمودند: هر کار نیکی صدقه به شمار می‌رود خواه به شخص دارا باشد یا فقیر. پس صدقه را ترک نکنید هر چند به اندازه‌ی نیمی از دانه خرما باشد؛ و خویشتن را از آتش دوزخ دور سازید حتی اگر به نیمی از دانه خرما باشد چرا که خدای متعال این صدقه کوچک را برای صاحب آن پرورش می‌دهد. همانطور که شما بچه اسب یا شتر خویش را پرورش می‌دهید و در روز قیامت رشد یافته آن را به او برمی‌گردانند تا جایی‌که عظیم‌تر از کوه بزرگی خواهد بود[1].
در حکمت 422 نهج البلاغه حضرت با تعبیری دیگر به این موضوع اشاره فرموده است. حضرت در آن حکمت می‌فرمایند: عمل نیک را انجام دهید و هیچ مقداری از آن را کم ندانید.
در حقیقت مهم آن است که آدمی در بخشش خویش خلوص داشته باشد. خالص بودن نیت باعث می‌شود که کم و کوچک به زیاد و بزرگ بدل شود. گواه این صحبت داستانی می‌باشد که در شأن نزول آیه 79 سوره توبه ذکر شده است.
گفته شد که سپاهیان اسلام برای مقابله احتمالی با دشمن در غزوه تبوک (پیشنهاد می شود مطلب «جنگ تبوک – بخش اول» مطالعه شود) مهیا می‌شدند. پیامبر (ص) نیز امر کرد تا برای سربازان اسلام کمک‌های غذایی جمع شود. پس همه طبق دستور رسول خدا (ص) عمل نمودند و هر کس، هر مقدار که می‌توانست را برای کمک به مسجد می‌آورد. شخصی توان خود را در انفاق مقداری خرما می‌دید و شخصی دیگر به سبب دارا بودن بیش‌تر می‌داد.
در این میان فردی به نام ابو عقیل انصاری که درآمد کمی از کارگری و بردن آب به منازل از چاهای اطراف مدینه دریافت می‌کرد و با آن روزگار می‌گذراند تصمیم گرفت که به سپاه اسلام کمک کند. اما او پس اندازی نداشت. به همین دلیل یک شب را اضافه کار کرد. محصول دو من خرما بود. یک من را برای خانواده گذاشت و یک من دیگر را به خدمت رسول خدا (ص) برد. آنان که منافق بودند و به دنبال عیب مسلمانان زمانی که دیدند در دست ابو عقیل مشتی خرمای خشک است که به دامان پیامبر ریخت. او را مسخره کردند. پس آیه 79 سوره توبه نازل شد. در آن آیه ابو عقیل ستوده شده و مسخره کنندگان به عذاب الهی تهدید شدند.
منبع:
[1] بحارالانوار، ج 71، ص 410، ح 16