سخنان فراوانی از امام علی علیه السلام در نهج البلاغه گردآوری شده‌اند. بدون تردید تمامی آن‌ها از منبع فیض ایشان صادر گردیده‌اند و به کار این دنیا که فانی است و عقبی که باقی است، می آیند. از این رو در این مطلب به شرح حکمت 66 نهج البلاغه خواهیم پرداخت. در این حکمت کوتاه اما پُر بار حضرت نکته‌ای را بیان می‌کند. نکته و اندرزی که موجب عزت و سر بلندی آدمی است. حضرت می‌فرماید: از دست رفتن حاجت بهتر و راحت‌تر است از خواستن و طلب نمودن آن از نااهلان.
حکمت 66 نهج البلاغه
وَ قَالَ (علیه السلام): فَوْتُ الْحَاجَةِ، أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَى غَيْرِ أَهْلِهَا.
و فرمود: از دست رفتن حاجت، آسان‌تر و راحت‌تر است از طلب نمودن آن از نااهلان.
شرح حکمت 66
قطعا انسان‌ها در زندگی خود، چه حوزه فردی و چه اجتماعی به هم احتیاج دارند. در اصل فلسفه حیات اجتماعی تعاون و برطرف نمودن حوائج و درخواست‌های همدیگر است. هر انسانی قدرت محدودی دارد که با آن قادر نیست تمامی نیازهای خویش را رفع نماید. اما با یاری دیگران می‌تواند آن‌ها را برطرف سازد.
افرادی که آدمی به سمت آن‌ها دست یاری دراز می‌کند به دو گروه تقسیم شده‌اند. گروهی نااهل خوانده می‌شوند و گروهی اهل هستند. آنان که بخیل می‌باشند و به تنگ نظری دچار هستند و کاری را با منت انجام می‌دهند، نا اهلان می‌باشند و گروهی که بخشنده بوده، انسان دوستی در ذات آنان نهفته است و دارای بلند نظری هستند، اهل هستند.
امری بدیهی خواهد بود که انسان اگر که به سمت نا اهل دست دراز کند از سویی خویش را کوچک کرده است و از سویی دگر این احتمال وجود خواهد داشت که با امتناع فرد مقابل مواجه شود. همچنین ممکن است اگر که شخص نا اهل حاجت آن فرد را اجابت کند، تا مدت‌ها پس از آن منتش را بگذارد. پس در این زمان آسان‌تر و بهتر آن است که درخواستی صورت نگیرد تا شخصیت فرد حفظ شود.
در حدیثی که از رسول خدا (ص) روایت شده، آمده است که حضرت علی (ع) در محضر ایشان عرضه کرد: بارالها من را به احدی از خلق خویش نیازمند مفرما. پس رسول خدا (ص) به امام علی (ع) فرمود: ای علی! این سخن را نگو چرا که هر انسانی به دیگران نیاز دارد. امام فرمود: ای پیامبر خدا! چگونه بگویم. پس رسول الله (ص) فرمودند: بگو: خداوندا من را به انسان‌های شرور نیازمند مفرما. پس امام سوال کرد: شرار خلق چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: آن‌هایی هستند که اگر چیزی را ببخشند، منت خواهند گذاشت و آن هنگام که منت گذارند بر آدمی عیب گیرند[1].
اشرار خلق را که امیر مومنان (ع) تعبیر نااهل برای آنان به کار برده است ممکن است که نیاز مادی آدمی را برطرف نماید اما صدمات روحی و معنوی به او وارد می‌کند که صبر در برابر آن‌ها، سخت است و تحمل آن مشکل خواهد بود. نااهلان گاهی به منت گذاشتن کفایت نمی‌کنند. آنان بر آدمی عیب نیز می‌گذارند و شخص را به دلیل طلب حاجت، ضعیف و ناتوان می‌خوانند.
علاوه بر نهی حاجت خواهی از نااهلان، در روایات آمده که از افراد تازه به دوران رسیده نیز نباید حاجتی را درخواست کرد چرا که با منت و ذلت همراه خواهد بود. این افراد با بخشیدن چیزی، سرمایه بزرگ‌تری را خواهند گرفت و آن آبرو است. از امام صادق (ع) نقل شده که به یکی از یاران خویش فرمود: دست خویش را تا مرفق در دهان اژدها کنی برایت بهتر از آن است که نیاز از کسی طلب نمایی که چیزی نداشته و پس از آن به نوایی برسد[2]
منابع:
[1] مستدرک الوسائل، ج 5، ص 263، ح 2.
[2] بحارالانوار، ج 75، ص 248