احادیث ربا

بیش از اصل مال دریافت کردن در فقه اسلامی ربا نام دارد. ربا از گناهان بسیار بزرگ به شمار می‌رود به گونه‌ای که از زنا کردن با محارم آن هم در خانه خدا بدتر دانسته شده است. این عمل به جهت مفاسد فراوانی که دارد، شدیدا نهی شده و در احادیث ربا، افراد رباخوار مورد لعن خدای متعال معرفی شده‌اند و در قرآن کریم خداوند به آن اشاره کرده و آن را نهی نموده و از آ ن سخن گفته است طوری که علامه طباطبایی در تفسیر آیه 279 بقره بیان کرده که شدتی که خدای متعال در ارتباط با این مسئله به کار برده را برای هیچ‌کدام از فروع استفاده نکرده است. ربا از موضوعات اقتصادی است که فقها و اقتصاددانان مسلمان به آن مفصل پرداخته‌اند که صحبت درباره آن از حوصله بحث خارج است چرا که در این مطلب احادیث نقل شده در این‌باره به نگارش در آمده‌اند.

ربا در کلام پیامبر (ص)

• فإنّهُ كانَ سببُ نُزولِها أنّهُ لَمّا أنزَلَ اللّه ُ تَعالى : « الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرّبا » ، ـ الآية ـ ، فقامَ خالدُ بنُ الوَليدِ إلى رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ! رَبا أبِي في ثَقيفٍ و قد أوصانِي عِندَ مَوتِهِ بأخذِهِ . فَأنزَلَ اللّه ُ تباركَ و تعالى : « يا أيُّها الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّه َ و ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبوا ···» . قالَ : مَن أخَذَ الرِّبا وَجَبَ علَيهِ القَتلُ[1]

علی بن ابرهیم در تفسیر خویش در ذیل آیه 276 سوره بقره بیان کرده: سبب نزول آیه، آن بود، هنگامی‌که این آیه نازل گردید خالد بن ولید به پیامبر خدا (ص) عرض کرد: ای پیامبر خدا! پدرم در بین ثقیف مالی به ربا داد و هنگام مردن به من وصیت نمود که آن ربا را بگیرم! در این هنگام خدای متعال آیه 276 سوره بقره را نازل کرد.

فرمود: آن‌کس که ربا گیرد، کشتن او واجب است.

• إنّ أربَى الرِّبا ، الاستِطالَةُ في عِرضِ المسلمِ بغَيرِ حقٍّ[2]

همانا بدترین نوع ربا، دست‌درازی ناحق به آبروی مسلمان‌ها است.

• ألا إنّ أربَى الرِّبا ، شَتمُ الأعراضِ و أشَـدُّ الشَّـتمِ  ، الهِجاءُ  و الراوِيَةُ  ، أحَدُ الشّاتِمَينِ[3]

آگاه باشید که بدترین نوع ربا، ناسزا گفتن به آبرو وحیثیت افراد است و بدترین ناسزاگویی هجو نمودن است و کسی که هجو را نقل کند هم یکی از ناسزاگویان است.

• دِرهَمُ ربا أعظَمُ عِندَ اللّه ِ عزّ و جلّ مِن سَبعينَ زَنيةً كلّها بِذاتِ مَحرمٍ في بيتِ اللّه ِ الحـرامِ[4]

یک درهم ربا در نزد خدای بزرگ، بدتر از هفتاد بار زنا نمودن است که تمامی آن‌ها با محارم و در خانه خداوند انجام شده‌اند.

• الرِّبا ثلاثةٌ و سَبعونَ بابا أيسَـرُها ، مِثلُ أن يَنكِحَ الرَّجُـلُ اُمَّـهُ و إنَّ أرْبى الرِّبا عِرضُ الرَّجُلِ المسلمِ .[5]

ربا هفتاد و سه درب دارد که کوچک‌ترین‌شان مثل آن است که آدمی با مادر خویش همبستر گردد و همانا بدترین ربا (ریختن) آبروی آدم مسلمان است.

احادیث ربا- کلام امامان (ع)

 امام علی علیه السلام

• لَمّا أنزَلَ اللّه ُ سبحانَهُ قولَهُ « الم * أ حَسِبَ الناسُ أنْ يُتْرَكُوا اَن يَقولوا آمَنّا وَ هُم لا يَفتنون » ( العنكبوت : ۱ و ۲ ) عَلِمتُ أنَّ الفِتنَةَ لا تَنزِلُ بِنا و رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله بَينَ أظهُرِنا . فقلتُ : يا رسولَ اللّه ِ ! ما هذهِ الفِتنَةُ ···؟ قال : يا عليُّ !  إنّ القَومَ سَيُفتَنُونَ بأموالِهِم و يَمُنُّونَ بِدِينِهم على رَبِّهِم و يَتَمَنَّونَ رَحمَتَهُ و يَأمَنُونَ سَطوَتَهُ و يَستَحِلُّونَ حَرامَهُ بالشُّبُهاتِ الكاذِبَةِ  و الأهواءِ الساهِيَةِ . فَيَستَحِلُّونَ الخمرَ بالنَّبيذِ  و السُّحتَ بالهَدِيَّةِ  و الرِّبا بالبَيعِ[6]

چون که خدای سبحان آیات اول و دوم سوره عنکبوت را نازل نمود، فهمیدم تا زمانی‌که پیامبر خدا (ص) در میان ما وجود دارد، مبتلا به آن فتنه یا آزمایش نمی‌گردیم. پس گفتم: ای رسول خدا (ص) آن فتنه چیست؟  حضرت فرمود: ای علی! مسلمانان به وسیله اموال خود آزمایش می‌شوند و به سبب دین‌شان بر خدای خود منت می‌گذارند و آرزوی رحمتش را می‌کنند و خویش را از خشم او در امان می‌دانند و با شبهه‌های کذب و خواهش‌های غفلت‌زا حرامش را حلال می‌کنند. شراب را با نام انگور یا خرما حلال به شمار آورده، می‌نوشند و حرامش را با نام هدیه و ربا را با نام بیع می‌گیرند.

• مَن لَم يَتَفَقَّهْ في دِينِهِ ثُمّ اتَّجَرَ ، ارتَطَمَ في الرِّبا ، ثُمّ ارتَطَمَ[7]

آن کس که احکام دین خویش را نداند و دست به سوداگری بزند، بارها و بارها به ربا گرفتار شود.

امام محمد باقر (ع)

• إنّما حَرَّمَ اللّه ُ عزّ و جلّ الرِّبا، لِئلاّ يَذهَبَ المَعروفُ[8]

همانا خدای عز و جل ربا را حرام نمود تا احسان از میان نرود.

• دِرهَمُ ربا أعظَمُ عِندَ اللّه ِ مِن أربَعينَ زَنيةً[9]

یک درهم که از مسیر ربا به دست آمده باشد گناهش در نزد خداوند از چهل بار زنا بزرگ‌تر است.

• أخبَثُ المَكاسِبِ ، كَسبُ الرِّبا[10]

خبیث‌ترین کسب‌ها، کسب  و درآمد ربوی است.

امام صادق (ع)

• لَمّا اُسرِيَ بِي إلى السماءِ ، رَأيتُ قَوما يُريدُ أحَدُهُم أن يَقومَ  ، فلا يَقدِرُ أن يَقومَ مِن عِظَمِ بَطنِهِ . فقلتُ : مَن هؤلاءِ يا جَبرئيلُ ؟! قال : هؤلاءِ الذينَ يَأكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إلاّ كما يَقومُ الذي يَتَخَبَّطُهُ الشيطانُ مِن المَسِّ[11]

حضرت صادق علیه السلام فرمودند: پیامبر خدا (ص) فرمود: آن شب که به آسمان برده شدم، عده‌ای را مشاهده کردم که یکی از آنان می‌خواست از جای خود بلند شود ولی از بس شکمش بزرگ بود، قادر به بلند شدن نبود. سوال کردم: ای جبرئیل! اینان چه کسانی هستند؟! جبرئیل گفت: این‌ها ربا خوار هستند که از جای خویش همچون کسی بلند می‌شوند که شیطان، آشفته سرشان نموده است.

• لئن أمكَنَنِي اللّه ُ عزّ و جلّ (مِنهُ) ، لَأضرِبَنَّ عُنُقَهُ[12]

آن هنگام که به امام صادق (ع) خبر رسید که شخصی ربا می‌خورد و اسم آن را «لباء» می‌گذارد فرمودند: اگر که خدای عز و جل من را بر او چیره نماید، گردن او را خواهم زد.

• إنّهُ لَو كانَ الرِّبا حلالاً ، لَتَرَكَ الناسُ التِّجاراتِ و ما يَحتاجونَ إلَيهِ ؛ فحَرَّمَ اللّه ُ الرِّبا  لتَفِرَّ الناسُ عنِ الحرامِ إلى التِّجاراتِ و إلى البَيعِ و الشِّراءِ  فَيَتَّصِلَ ذلكَ بَينَهُم في القَرضِ[13]

امام صادق علیه السلام در پاسخ به سوال هشام بن حکم در ارتباط با حرام بودن ربا فرمودند: اگر که ربا حلال بود، مردم تجارت و کسب آن‌چه که نیاز دارند را رها می‌نمودند. پس خداوند ربا را حرام نمود تا مردم از حرام خواری دست بکشند و به تجارت، خرید و فروش روی کرده و به هم قرض دهند.

امام رضا (ع)

• علّةُ تحريمِ الرِّبا : إنّما نَهَى اللّه ُ عزّ و جلّ عَنهُ ؛ لِما فيهِ مِن فسادِ الأموالِ ؛ لِأنّ الإنسانَ إذا اشتَرى الدِّرهَمَ بالدِّرهَمَينِ ، كانَ ثَمَنُ الدِّرهَمِ دِرهَما و ثَمَنُ الآخَرِ باطِلاً ؛ فَبَيْعُ الرِّبا و شِـراؤهُ وَكْـسٌ على كلِّ حالٍ على المُشتَرِي و على البائعِ ؛ فَحَظَرَ اللّه ُ تبارَكَ و تعالى على العِبادِ الرِّبا لِعِلِّةِ فَسادِ الأموالِ[14]

حضرت رضا علیه السلام درباره دلیل حرام نمودن ربا فرمودند: خدای عز و جل ربا را تحریم نمود زیرا موجب بر باد رفتن اموال می‌گردد، چرا که وقتی آدمی یک درهم را به دو درهم خریداری کند، بهای درهم (که خریده) یک درهم می‌باشد و درهم دیگر بیهوده است. پس خرید و فروش ربوی در هر صورت سبب کاستی و ضرر برای خریدار و فروشنده است. پس خدای تبارک و تعالی ربا خواری را بر بندگان ممنوع نموده زیرا موجب تباهی اموال می‌شود.

• اِعلَم ـ يَرحَمُكَ اللّه ُ ـ أنَّ  الرِّبا  ،  حَرامٌ سُحتٌ مِن الكبائرِ و ممّا قد وَعَدَ اللّه ُ علَيهِ النارَ  ؛ فَنَعُوذُ بِاللّه ِ مِنها  و هُو مُحَرَّمٌ على لِسانِ كُلِّ نَبيٍّ و في كُلِّ كتابٍ[15]

بدان-خداوند تو را رحمت کند- همانا ربا- حرام و از گناهان کبیره است و خداوند بر آن وعده آتش (جهنم) داده است؛ پس به خداوند از آن پناه می‌بریم و ربا بر زبان هر پیامبر و در هر کتاب آسمانی حرام گفته شده است.

منابع:

[1] البقرة : ۲۷۵- تفسير القمّي : ۱/۹۳

[2] کنز العمال: 8107

[3] همان: 8105

[4] من لا يحضره الفقيه : ۴/۳۶۷/۵۷۶۲

[5] كنز العمّال : ۹۷۵۴

[6] نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۶

[7] بحار الأنوار : ۱۰۳/۱۱۸/۱۷

[8] وسائل الشيعة : ۱۲/۴۲۵/۱۰

[9] بحار الأنوار : ۱۰۳/۱۱۶/۶

[10] الكافي : ۵/۱۴۷/۱۲

[11] تفسير القمّي : ۱/۹۳

[12] الکافی:11/147/5

[13] بحار الأنوار ۱۰۳/۱۱۹/۲۴

[14] بحار الأنوار : ۱۰۳/۱۱۹/۲۳

[15] الفقه المنسوب للإمام الرِّضا : ۲۵۶

 

• تلاوت تحقیق آیه 275 سوره بقره – کریم منصوری