سوره مطففین هشتاد و سومین سوره قرآن کریم است. این سوره 36آیه دارد و جزو سورههای جزء سی به شمار میرود. بسیاری سوره مطففین را مکی میدانند اما برخی از اندیشمندان و مفسران بر اساس برخی از منابع تاریخی، بخش نخست آن را مدنی و بخش آخر آن را مکی گفتهاند. در این سوره خداوند متعال مطففین که همان کم فروشان هستند را مورد نکوهش قرار داده است و نداشتن ایمان و باور به سرای آخر را ریشه این عملشان بیان کرده است. در آیات دیگر خداوند به توصیف رخدادهای قیامت پرداخته و از اوصاف گناهکاران و نیکوکاران سخن به میان آورده است. در فضیلت این سوره مبارکه آمده است که هر که این سوره را تلاوت نماید خداوند متعال در سرای آخرت او را از نوشیدنی سیراب خواهد کرد که ناب، پاک و سر به مُهر میباشد.
در این نوشتار و در ادامه مطلب پیشین «تفسیر سوره مطففین-بخش اول» که تفسیری از سه آیه نخست به نگارش در آمد، آیههای دیگری از این سوره تفسیر میگردند. ناگفته نماند که تفسیر بیان شده در این مطالب برگرفته از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی میباشد.
آیههای چهارم تا ششم سوره مطففین
أَ لا يَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ (4)
لِيَوْمٍ عَظيمٍ (5)
يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمينَ (6)
تفسیر آیات
خداوند متعال بعد از پرداختن به کم فروشان در آیات اول تا سوم، در آیه چهارم و با عبارتی که استفهام توبیخی است، آنان را مورد تهدید قرار داده و میفرماید: آیا آنها یقین و باور نمیکنند که مبعوث میگردند (4) در روزی بزرگ (5) (زنده شدن دوباره در روز قیامت)؛ روزی که مردم بر میخیزند و در پیشگاه پروردگار جهانیان حاضر میگردند (6)
آن روز روزی است که حسابرسی، عذاب، وحشت آن و خبرش تماما عظیم است.
این آیهها به باور این افراد اشاره دارد؛ به این معنا که اگر آنان به قیامت معتقد بودند و میدانستند حسابرسی در کار است و همه اعمال آنان برای محاکمه شدن در دادگاه عدل الهی ثبت و ضبط میشوند و هر کاری از خیر و شر، هر چقدر که کوچک باشد یا بزرگ نتیجهاش در روز جزا مشاهده میشود، هیچگاه چنین ستمی در حق دیگران روا نکرده و حقوق افراد را نادیده نگرفته و آن را پایمال نمیکردند.
عده کثیری از مفسران قرآن کریم واژه «یظن» را که از ماده «ظن» میباشد را در این آیه در معنی «یقین» گرفتهاند؛ و البته همانند این تعبیر در آیات دیگر قرآن نظیر آیه 249 بقره آمده است آنجا که خداوند میفرماید: «…قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ …؛ آنان که میدانستند خداوند را ملاقات میکنند (و به روز جزاء ایمان داشتند) گفتند: چه بسیار گروه کوچکی که به امر الهی بر گروه بزرگی پیروز شدند …» این آیه در ارتباط با عدهای از بنی اسرائیل است که ایمان و پایداری خویش را در مراحل گوناگون نشان داده بودند.
گواه این سخن حدیثی از امام علی (ع) است؛ حضرت در تفسیر آیه چهارم سوره مطففین فرمودند: مفهوم آن این است: آیا یقین ندارند که آنان برانگیخته و مبعوث میگردند؟!
علاوه بر این از ایشان روایت شده که میفرماید: ظن بر دو نوع است: ظن تردید و ظن یقین؛ آنچه در قرآن مرتبط با معاد ذکر شده است، ظن یقین است و آنچه در ارتباط با دنیا بیان شده، ظن شک میباشد.
آیت الله مکارم شیرازی در ادامه بیان میکند که این احتمال هم از سمت گروهی داده شده است که ظن به کار رفته در این آیه به همان معنای مشهور آن یعنی گمان است و این معنا اشاره دارد به این موضوع که توجه به روز جزاء آنگونه در روح و جان آدمی تاثیر میگذارد که حتی اگر شخصی به آن گمان داشته باشد و احتمال وجود چنین روزی را بدهد لازم است که از انجام امور بد و خلاف اجتناب کند چه رسد به آنکه در این باره یقین داشته باشد. این همان چیزی است که در بین علما و دانشمندان به «دفع ضرر احتمالی یا مظنون» مشهور است و مفهوم این سخن آن است که این گنهکاران نترس و بی پروا نه تنها یقین و باور به قیامت ندارند بلکه گمان و احتمالی نیز به وجود آن نمیدهند..
اما تفسیر نخست با علل و دلایلی که بیان شد، تقدم دارد.
مهم آن است که کلمه «ظن» به بیان راغب در کتاب مفردات اصالتا اسمی برای آن حالتی است که از وجود نشانهها و نمونهها در فکر آدمی حاصل میشود اگر که قرائن قوی باشد یقین خواهد آورد و اگر که ضعیف باشند از حد گمان بالاتر نخواهد رفت.
پس میتوان درباره این واژه چنین گفت: که ظن بر خلاف آنچه که میان انسانها مشهور است معنا و مفهوم وسیعتری دارد که هم یقین و هم گمان را شامل است و گاهی در این معنا و گاهی در آن معنا استفاده میشود.
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «مطففین» با صدای استاد «احمد خلیل شاهین»