رد مظالم چیست؟ چه احکامی دارد؟ و پرداخت آن بر چه کسانی واجب است؟ رد مظالم در معنای برگرداندن مال و ادا نمون دَین یا همان حق‌هایی است که بر عهده آدمی است. این امر از امور واجب دینی بر اساس فتوای فقهای شیعه به شمار می‌رود و به عنوان یکی از شروط قبول توبه شناخته می‌شود که ترک آن گناه است.
واژه «مظالم» جمع کلمه «مَظلمه» است که به معنی اموال و حق‌هایی است که از دیگر افراد در مال آدمی وجود دارد و بر گردن او باقی مانده است. البته برای آن تعاریف مختلفی نقل شده است: اسد الله شوشتری از اندیشمندان قرن سیزدهم آن را برگرداندن مالی دانسته که از مسیر دزدی یا غضب به دست آمده است؛ این در حالی است که بر اساس بعضی از آموزه‌های دینی دستور «رد مظالم» برای ادای حقوق مادی و معنوی که بر گردن انسان مسلمان مانده، ذکر شده است.
آیت الله مکارم شیرازی این امر را برای ادای اموال حرامی گفته که در نزد انسان وجود دارد و او صاحب آن‌ها را نمی‌شناسد. اما آیت الله سیستانی در تعریف واژه مظالم بیان نموده که مظالم اموالی هستند که انسان به ظلم از دیگران گرفته و یا از آن‌ها ضایع نموده است خواه صاحب مال ضایع شده مشخص باشد یا نه.
در این میان فقیه قرن دوازدهم و سیزدهم، آقا محمد علی کرمانشاهی مظالم را اموال و حقوقی در نظر گرفته که با اموال آدمی مخلوط شده است اما نه مقدار آن مشخص است نه صاحب آن معلوم می‌باشد.
برخی از احکام رد مظالم
برای هر امر و دستوری در دین مبین اسلام احکامی بیان شده است، برای رد مظالم نیز چنین است، برخی از احکام این امر عبارتند از:
- واجب الامر بودن رد مظالم[1].
- لزوم وصیت کردن به آن[2]
- پرداخت مظالم شخص میت از اصل ترکه[3]
- پرداخت عین مال (در صورت وجود داشتن)، همانند آن یا قیمتش (اگر که تلف شده باشد) به شخص معلوم[4]
- صدقه دادن مظالم از جانب مالک نامعلوم که شناسایی و دست یافتن به آن ناممکن است[5]
- در صورت اختلاط مقدار نامعلوم مظالم مالک ناشناخته با مال حلال، پرداخت خمس بنا بر قول مشهور، لازم است[6]
استفتائات آیت الله مکارم شیرازی
- در رد مظالم لازم است تورم حساب شود؟
بله، تورم را می‌بایست حساب کرد.
- آیا می‌شود مبلغ رد مظالم را برای کمک به مردم غزه داد؟
این مبلغ تنها می‌بایست برای فقرای شیعه خرج شود و برای یاری مردم غزه از مسیرهای دیگری اقدام شود.
- آیا می‌شود رد مظالم را به واجب النفقه داد؟
به سبب آن‌که از سوی صاحب اصلی صدقه مستحب است، اشکالی ندارد؛ هر چند از سمت پرداخت کننده واجب می‌باشد.
- درباره وصیت نمودن یه رد مظالم از اصل مال یا از ثلث آن باید برداشته شود؟
در فرض سوال از ثلث برداشته می‌شود.
- آیا سادات می‌تواند مظالم خود را به سادات بدهند؟
بله؛ مانعی ندارد.
- مقداری پول به نیت آن‌که به فقیری داده شود، کنار گذاشته شده است، آیا می‌توان از آن پول به نیت پرداخت مظالم داد؟
اگر که نذر خاصی در آن وجود نداشته باشد، اشکالی ندارد.
- رد مظالم تا مبلغ 100 هزار تومان در سال چند مرتبه می‌توان به فقرا کمک کرد؟
دو مرتبه در سال جایز است.
- اگر که پس از دادن رد مظالم شخص مورد نظر رویت شود، جهت حلالیت گرفتن تکلیف چیست؟
احتیاط آن است که رضایت شخص گرفته شود.
- اجازه حاکم شرع در پرداخت رد مظالم شرط است؟
بله اجازه او شرط می‌باشد.
- مبلغی به عنوان رد مظالم در نظر گرفته شد؛ آن مبلغ دزدیده شد؛ آیا همین کفایت می‌کند یا می‌بایست دوباره پرداخت کرد؟
لازم است دوباره پرداخت شود.
- آیا می‌شود رد مظالمی که مبلغش کم‌تر از 100 هزار تومن است را در صندوق صدقات انداخت؟
بهتر آن است که به فرد فقیری که می‌شناسد، اعطا کند.
- زمانی که شخص متوجه شود که مدتی از زندگی خویش را با مال حرامی که پدر و مادر او مهیا نموده‌اند، گذرانده و حتی با آن مال زرگ شده است؛ تکلیف چه می‌باشد؟ آیا حقی بر عهده او است ؟ در حال حاضر نیز نمی‌تواند از عهده مخارج بر آید و از مال پدر و مادر استفاده می‌کند، در این باره حکم چه می‌باشد؟
مادامی که شخص مجبور است از اموال پدر خویش استفاده نماید، ما این اجازه را می‌دهیم که از آن استفاده کند و با این رخصت مرتکب کار حرامی نشده‌اید و نسبت به قبل نیز استغفار نمایید و هر زمان امکانات خوبی پیدا نمودید معادل آن‌چه که تصرف شده به فقرا بپردازد.
منابع:
[1] ابضاح الفوائد، ج2، ص176
[2] العروة الوثقی، ج3، ص 80
[3] رسائل و مسائل، ج2، ص198
[4] جامع الشتات، ج1، ص 195
[5] فقه الامام جعفرالصادق، ج4، ص306
[6] عنائم الایام، ج4،ص337