هشتاد و چهارمین سوره قرآن کریم طبق ترتیب کنونی سوره‌ها، سوره انشقاق می‌باشد. این سوره مکی بوده و از بیست و پنج آیه کوتاه تشکیل شده است. البته برخی با ادغام آیه‌های هفتم و هشتم سوره انشقاق را 24 آیه‌ای و بعضی افزون بر این دو دو آیه دهم و یازدهم را نیز یک آیه دانسته و کل سوره را حاوی 23 آیه گفته‌اند. این سوره بعد از سوره انفطار و پیش از سوره روم نازل گردیده و به جهت وجود نظم و پیوستگی نزول آن یکپارچه بیان شده است. نام سوره انشقاق از آیه نخست آن که خداوند متعال در آن به شکافته شدن آسمان اشاره نموده است و از واژه «انشَقَّتْ» گرفته شده است.
ناگفته نماند که آیه 21 سوره انشقاق از سوی علما و اندیشمندان شیعه یکی از موارد ده گانه سجده مستحب و یکی از چهار سجده واجب طبق نظر دانشمندان اهل تسنن می‌باشد.
محتوای سوره
در آیات سوره مبارکه انشقاق به سه موضوع رستاخیز و نشانه‌های آن، تلاش آدمی برای ملاقات با پروردگار و اهمیت قرائت قرآن کریم پرداخته شده است. در واقع این سوره همچون دیگر سوره‌های مکی سخن اصلی‌اش مرتبط با رستاخیر و حوادث آن است. در آیه‌های این سوره آخرت به تصویر کشیده شده و به یکی از رخدادهای آن زمان یعنی شکافته شدن آسمان اشاره شده است؛ همچنین شرح حال دو گروه از مردم در آن روز، یعنی اصحاب یمین (آنان که کار خوب انجام داده‌اند و نامه اعمالشان به دست راست‌شان داده می‌شود) و اصحاب شمال (افرادی که در این دنیا کرداری ناشایست داشته‌اند و در نهایت نامه عملشان که موجب سرافکندگی و شرمندگی‌یشان است از پشت سر آن‌ها داده می‌شود) بیان گردیده است.
به طور کلی می‌توان محتوای این سوره را در بندهای زیر خلاصه کرد:
- گام‌های ملاقات با خداوند در آیه‌های اول تا پانزدهم
- مرحله نخست: آیات یک تا پنج: فرو پاشی آسمان و زمین (شکافته شدن آسمان، کشیده شدن زمین و بیرون انداختن آن‌چه که در خود دارد)
- مرحله دوم: ملاقات با مهر و قهر خدای عز و جل (حساب آسان برای کسی که نامه عملش را به دست راستش داده‌اند و خوشحالی او، در کنار سر انجام کسی که در این دنیا شادمان بود و به معاد اعتقاد نداشت و همین نداشتن اعتقاد و آلوده شدن به گناه سبب شده که نامه عملش از پشت سر به او داده شود و آتش جهنم برای او مهیا گردد، به تصویر کشیده شدند)
- حتمی بودن سیر تکامل آدمی در آیه‌های شانزدهم تا بیست و پنجم
- قطعی بودن سیر تکامل آدمی به سمت خداوند متعال در آیات 16 تا 19 (با بیان سوگندهایی به این موضوع پرداخته شده است)
- تذکر به آن گروه از انسان‌ها که سیر تکامل انسان را منکر شده‌اند.
فضائل و آثار سوره انشقاق
برای سوره انشقاق نیز قضائل و آثاری از سوی ائمه اطهار علیهم السلام نقل شده‌اند:
از حضرت محمد (ص) در فضیلت این سوره در مجمع البیان آمده است: هر که همیشه (مستمر) این سوره را قرائت کند، خدای متعال او را از دریافت کردن نامه از پشت سر در امان نگه می‌دارد[1].
همچنین از ایشان روایت گردیده که فرمودند: اگر که این سوره (انشقاق) به دست زنی که درد زایمان دارد بسته شود، وضع حمل خواهد کرد …[2]
از امام جعفر صادق (ع) نیز روایت شده که فرمودند: آن‌که همواره در نمازهای واجب و مستحب،، سوره‌های انفطار و انشقاق را تلاوت نماید، خداوند میان او و حاجتی که دارد فاصله نمی‌گذارد و مانعی بین او و خدا نخواهد بود و همواره خدای متعال به او نگاه می‌کند تا از حساب مردم فارغ (رها) گردد[3].
- تلاوت سوره انشقاق
منابع:
[1] مجمع البیان، ج10، ص695
[2] تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۴۸۴
[3] ثواب الاعمال، ص260