صبر بر دو نوع است: صبر بر آن‌چه که نمی‌پسندی و صبر و شکیبایی بر چیزی که دوست داری. این سخنی است از مولای متقیان حضرت علی (ع ) درباره صبر و شکیبایی به عنوان یکی از مهم‌ترین خصائل انسانی که با عنوان حکمت 55 نهج البلاغه توسط سید رضی جمع آوری و به نگارش در آمده و شرح‌هایی توسط شارحان نهج البلاغه برای آن نگاشته شده است که در این مطلب قصد داریم در جهت بهره بردن از کلام حضرت امیر به بیان شرح آن با اقتباس از شرح ذکر شده توسط آیت الله مکارم شیرازی بپردازیم.
حکمت 55 نهج البلاغه
وَ قَالَ (علیه السلام): الصَّبْرُ صَبْرَانِ، صَبْرٌ عَلَى مَا تَكْرَهُ، وَ صَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ
صبر بر دو نوع است: صبر بر آن‌چه که نمی‌پسندی و صبر و شکیبایی بر چیزی که دوست داری.
شرح حکمت پنجاه و پنجم
همانطور که از معنای این جمله قصار مشخص است، حضرت شکیبایی را به دو نوع تقسیم کرده است و آن دو نوع این ها هستند: صبر در مقابل انجام عمل نیکی که شخص به آن تمایل ندارد (آن را دوست ندارد) و شکیبایی در برابر ترک نمودن کار ناصوابی که به آن متمایل است.
در حقیقت نوع اول صبر اشاره به شکیبایی در مقابل سختی ها و مشکلات عبادت دارد و گونه دوم مرتبط با شکیبایی در برابر ترک معاصی و گناهان است.
طبق آن‌چه که برخی شارحان ذکر نموده‌اند صبر نوع اول از دوم سخت تر است، در حالی که این سخن درست به نظر نمی رسد چرا که موارد با هم تفاوت دارند و گاهی اولی مهم تر و گاه دومی مهم تر به نظر می آید. در واقع باید چنین گفت که طاعت چه طاعتی است و معصیت چه معصیتی.
برخی نیز بیان نمودند که صبر در این دو مورد از دو مقوله و ماهیت جدا می‌باشد که آن هم درست به نظر نمی‌آید چرا که صبر در معنای خویشتن داری نمودن و مقاومت کردن در مقابل مشکلات است که گاه مشکل انجام طاعت خواهد بود و گاه ترک کردن معصیت.
بر این اساس پیمایش مسیر حق و وصول به جایگاه قرب الهی و یا حتی رسیدن به اهداف و مقام های دنیوی طریق همواری نخواهد بود و یک سری مسائل و مشکلات وجود خواهند داشت. اگر که صبر آدمی قلیل باشد در مواجه شدن با مشکلات که همچون موانع مسیر می‌باشند، کم آورده و به مقصد نخواهد رسید. به همین جهت صبر مهم‌ترین وسیله انسان برای غلبه و پیروزی در دنیا و آخرت است. در آیه سی سوره فصلت خدای متعال میفرماید: همانا به یقین آنان که گفتند: پروردگارمان الله است، سپس استقامت نمودند؛ بر آنان فرشتگانی نازل می‌شوند و می‌گویند: هراس نداشته باشید و غمگین نشوید و مژده باد بر شما به آن بهشتی که به آن وعده داده شده است.
پس بر اساس این آیه مبارکه، نزول ملائکه و حمایتشان از اهل ایمان در وهله اول مشروط به صبر است.
در آیات 23 و 24 سوره رعد نیز خداوند از ورود ملائکه از درهای مختلف به بهشت و سلام دادن‌شان به اهل بهشت به جهت صبری که داشتند سخن گفته است.
- تلاوت ترتیل آیه 23 سوره رعد – خلیل حصری
جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ ۖ وَالْمَلَائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ
(همان) باغهای جاویدان بهشتی که وارد آن می‌شوند؛ و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها؛ و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می‌گردند…