سوره طارق یکی از سور کوتاه و مکی قرآن کریم است که متشکل از 17 آیه کوتاه می‌باشد و بر اساس ترتیب کنونی قرآن کریم در جزء سی‌ام قرار گرفته و هشتاد و ششمین سوره از صد و چهارده سوره قرآن می‌باشد. این سوره با سوگند به آسمان و ستارگان شروع شده و با تهدید اهل کفر توطئه گر و دشمنان آیین حق تمام می‌شود و در میان این دو دلایلی در جهت اثبات معاد به گونه‌ای زیبا و تاثیر گذار، اشاره‌ای لطیف حول نظارت ماموران و مراقبان الهی بر آدمیان و تسلی به اهل ایمان آمده است. در این مطلب و در ادامه مطالب پیشین با عنوان تفسیر سوره طارق، تفسیری از سه آیه آخر این سوره با بیانی رسا ذکر شده است.
آیات
إِنَّهُمْ يَكِيدُونَ كَيْدًا ﴿١٥﴾ وَأَكِيدُ كَيْدًا ﴿١٦﴾ فَمَهِّلِ الْكَافِرِينَ أَمْهِلْهُمْ رُوَيْدًا ﴿١٧﴾
شرح آیاتی از سوره طارق
در ادامه تفسیر 14 آیه پیشین که در نوشتارهای قبلی به آنها پرداخته شد، به تفسیر سه آیه آخر سوره مبارکه طارق خواهیم پرداخت. خدای متعال در این سه آیه برای تسلی دادن به رسول خدا (ص) و اهل ایمان و همچنین تهدید دشمنان اسلام میفرماید: آنان همواره حیله می‌کنند و نقشه‌ها می‌ریزند. و من نیز در مقابلشان نقشه ریخته و نقشه‌های آنان را نقش بر آب می‌کنم. حال که این‌گونه است اهل کفر را کمی مهلت ده (تا سرانجام و عاقبت عمل خود را مشاهده نمایند).
آری آنها همواره نقشه‌های بدی را برای مبارزه با تو طرح ریزی می‌کنند؛ گاهی از در استهزا و تمسخر وارد می‌شود و گاه از لحاظ اقتصادی تو را محاصره می‌نمایند. آنها همچنین به شکنجه اهل ایمان پرداخته و یا در هنگام قرائت قرآن غوغا می‌کنند تا به گوش کسی نرسد.
البته کارهایشان به این موارد ختم نمی‌شود؛ اهل کفر تو را ساحر می‌خوانند و به تو انگ دیوانه می‌زنند و گاه کاهن می‌شمارند. گاهی صبح ایمان می‌آورند و عصر کافر می‌گردند تا با این مکر و حیله گروهی را با خود همراه سازند. برخی اوقات اهل ایمان که با تو هستند را فقیر و بینوا خوانده و شرط همراهی را دور کردن آنها از اطراف خود می‌گویند و گاهی به تبعید و قتل تو فکر کرده و برای آنها نقشه می‌کشند.
در هر صورت به هر مکر و حیله‌ای متوسل می‌شوند تا جمع تو را متفرق کنند و اهل ایمان و یارانت را در فشار گذارده و یا تو را به هر شکلی از میان بردارند و در حقیقت نور خدا را خاموش نمایند. اما زهی خیال باطل! کافران لازم است بدانند که خدای متعال اراده نموده که نور اسلام عالم گیر شود. در واقع نور الهی با فُوت و پف کردن خاموش نمی‌شود.
واژه «کید» بر اساس آنچه که راغب در مفردات آورده است، نوعی چاره جویی می‌باشد که جنبه‌ای مخفی و پنهانی دارد و از طریق مهیا ساختن مقدمات است. این نوع چاره جویی در دو نوع نهی شده و پسندیده وجود دارد اگر چه نوع نکوهیده آن بیش‌تر استفاده می‌شود اما در عین حال در گونه پسندیده نیز به کار می‌رود نظیر آیه 76 سوره یوسف که حق تعالی فرمود: کذلک کدنا لیوسف ( و ما این‌چنین برای یوسف چاره جویی نمودیم).
مقصود از کید دشمنان در آیه 15 کاملا روشن است و نمونه‌هایی از آنها کمی قبل بیان شدند و قرآن کریم از توطئه‌ها و مکرهای این افراد پُر است.
و اما در ارتباط با «کید الهی» که در این آیات به آن اشاره شده است تفاسیر مختلف است. برخی بیان نمودند مقصود همان مهلتی است که داده می‌شود و در نهایت به عذاب الی ختم می‌گردد. بعضی نیز آن را عذاب گفته‌اند.
ولی آنچه که مناسب است این می‌باشد که بیان شود، مقصود الطافی هستند که شامل حال رسول خدا (ص) و اهل ایمان می‌شد و دشمنان توسط این الطاف الهی غافلگیر می‌شدند و تلاش‌هایشان بی ثمر می‌گشت و توطئه‌هایشان شکست می‌خورد که نمونه‌های فراوانی را می‌توان در تاریخ اسلام به ویژه سال‌های ابتدایی بعثت مشاهده کرد (به عنوان مثال واقعه «لیله المبیت» که در آن اهل کفر سوء قصد به جان پیامبر (ص) کرده بودند).
خدای متعال در این آیات به طور ویژه به رسول خدا (ص) دستور می‌دهد که با آنان مدارا نما و به آنها مهلت ده و برای نابودی و هلاکتشان عجله نکن. بگذار اتمام حجت به اندازه کافی صورت گیرد، صبر کنن آنهایی که حداقل آمادگی را دارند در نهایت به اسلام روی آورند. در واقع عجله کار فردی خواهد بود که از گر فرصت‌ها و از میان رفتن امکانات واهمه دارد که این مفهوم در ارتبا با خدای متعال معنایی نخواهد داشت.
همچنین توجه به این نکته خالی از لطف نخواهد بود که خدای متعال در آیه آخر نخست میفرماید: فَمَهِّلِ الْكَافِرِينَ (اهل کفر را مهلت ده) و در ادامه و در جهت تاکید می‌گوید: أَمْهِلْهُمْ (آنان را مهلت ده). این دو یکی از باب تفعیل است و دیگری از باب افعال و اگر چه تکرار برای تاکید است اما همان لفظ استفاده نشده است تا بر گوش‌ها سنگین نیاید.
و اما آخرین واژه از آخرین آیه این سوره «رویدا» است. این واژه از ماده «رود» بر وزن عود به معنای رفت و آمد و سعی برای انجام امری همراه با نرمی و ملایمت است. این واژه در این آیه معنای مصدری دارد و همراه با تقصیر است یعنی مهلت مختصر و کوتاهی به آنان بده.
بدین گونه خدای متعال در این آیه سه مرتبه به رسول خود دستور می‌دهد که با اهل کفر مدارا کرده و به آنها مهلت دهد. و در حقیقت این سرمشقی می‌باشد برای جملگی مسلمانان که در امور خود به ویژه زمانی‌که در برابر دشمن نیرومند قرار گرفتند با حوصله، شکیبایی و دقت تمام عمل نمایند و از هر نوع عجله و شتاب و انجام کارهای بدون نقشه و بی موقع اجتناب کنند.
همچنین باید توجه داشت که در تبلیغ آیین حق همیشه باید از عجله برحذر کرد تا همه‌ی افرادی که احتمال هدایت آنها وجود دارد ایمان آورده و نسبت به همه افراد اتمام حجت صورت گیرد.
این سوال وجود دارد که چرا این مهلت کوتاه و مختصر گفته شده است. در این باره دو احتمال وجود دارد اول این‌که شاید به این جهت باشد که اسلام در مدت زمان کوتاهی بر دشمنان پیروز گشت و نقشه‌هایشان را به هم زد که نخستین آنها در جنک بدر بود و پیش از آن‌که یک قرن از ظهور اسلام گذشته باشد این دین الهی بر بخش عمده‌ای از جهان آن دوران سایه افکند. دوم این‌که عذاب روز جزاء نزدیک است و عموما هر آنچه که حتمی و تخلف ناپذیر باشد نزدیک به شمار می‌رود.
سوره طارق- استاد پرهیزکار
منبع:
تفسیر سوره طارق نگارش شده برگرفته از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی است.