در این نوشتار به شرح حکمت 48 نهج البلاغه مولا امام علی علیه السلام خواهیم پرداخت. در این گفتار حکیمانه و پر محتوا، حضرت رمز پیروزی در امور مختلف را در سه عبارت بیان می‌دارد. ایشان پیروزی را در گرو تدبیر و دور اندیشی می‌داند و دور اندیشی را در گرو به کار بستن فکر و اندیشه بیان نموده است و به کار بستن فکر و اندیشه را وابسته و در گرو نگاه داشتن اسرار گفته است.
حکمت 48 نهج البلاغه
وَ قَالَ (علیه السلام): الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ، وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْيِ، وَ الرَّأْيُ بِتَحْصِينِ الْأَسْرَارِ.
و امام (ع) فرمودند: پیروزی در گرو دور اندیشی است و حزم و دور اندیشی در گرو به کار بستن درست فکر و اندیشه است و تفکر درست در گرو نگه داشتن رمز و راز یا همان اسرار است.
تفسیر حکمت چهل و هشتم
همانطور که در بخش نخست بیان شد، امام در این گفتار کوتاه اما پُرمایه مسیر پیروزی در کارها را کوتاه اما روشن بیان نموده است. ایشان در ابتدا فرمودند: پیروزی در گرو تدبیر یا همان دور اندیشی است (الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ).
واژه « حَزْم» به معنی دور اندیشی و دانستن عواقب امور و مطالعه درباره آن است. دور اندیشی از مهم‌ترین عوامل پیروزی است چرا که آن گروه از افراد سطحی نگر که به روزمرگی دچار شدند در مقابل رخدادهای غیر مترقبه به سرعت به زانو در آمده و رشته امور از دستشان خارج می‌گردد که همین امر شکست آنان را در پی دارد.
در حدیثی از امام علی (ع) که در غرر الحکم آمده حضرت میفرماید: شخصی که دور اندیشی نماید، پیروز می‌شود و آن‌کس که آن را ضایع نماید به هلاکت خواهد افتاد[1].
در بخش بعدی حکمت 48 نهج البلاغه امام میفرماید: دور اندیشی در گرو تفکر درست یا همان به کار گرفتن اندیشه است (وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْیِ).
کلمه «اجَالَةِ» در معنی جولان دادن است و واژه «رأی» به معنی فکر و اندیشه است و مقصود از جولان دادن اندیشه این است که آدمی همانند اسب سواری که میدان نبرد را به طور کامل رصد کرده و در اطراف آن برای شناختن نقاط قوت و ضعف گردش می‌کند، به کَند و کاو در امور مهم بپردازد و مسائل را بدون چشم پوشی از هر نظر بررسی کند تا بتواند تصمیم درست را اتخاذ کند.
روایت شده که فردی به پیامبر (ص) عرض نمود: ای رسول خدا! توصیه‌ای به من کن. حضرت پاسخ دادند: اگر که آن را بگویم قبولش می‌کنی؟! شخص گفت: آری. پیامبر (ص) این سوال را سه مرتبه تکرار کرد و جواب شخص سوال کننده در هر سه بار مثبت بود. پس حضرت فرمودند: من به تو توصیه می‌کنم زمانی‌که تصمیم به انجام کاری گرفتی در عاقبت آن اندیشه نمایی. پس اگر که کار درستی بود آن را انجام بده و اگر که گمراهی و ضلالت در پی داشت از انجام آن بر حذر کن.[2]
به راستی که دور اندیشی ایجاب می‌کند که آدمی علاوه بر به کارگیری فکر خود، از اندیشه و فکر دیگران نیز بهره ببرد. امام محمد باقر (ع) در این باره فرمودند: از پیامبر (ص) درباره دور اندیشی چیست، سوال کردند و ایشان فرمودند: مشورت با صاحب نظران و پیروی از آنان[3].
برخی اوقات برای غالب شدن و پیروزی در امور می‌بایست نقشه‌های مختلفی را به کار گرفت تا دشمن نتواند از آن‌ها آگاه شود چرا که آگاهی دشمن به نابودی و شکست در کارها می‌انجامد. از این رو امام در آخرین بخش از این حکمت میفرماید: اندیشه درست در گروه حفظ اسرار است (وَ الرَّأْیُ بِتَحْصِینِ الاَْسْرَارِ).
در حدیثی از امام علی (ع) آمده است: راز تو اسیر تو می‌باشد؛ ولی اگر که آن را فاش نمودی تو اسیر آن می‌گردی[4]. همچنین از امام جواد (ع) روایت شده که فرمودند: اظهار و افشا نمودن چیزی (از اسرار) قبل از آن‌که مستحکم گردد و به نتیجه برسد سبب فساد آن می‌گردد[5]
در برخی دیگر از روایات نیز به این امر اشاره شد که آدمی می‌بایست از گفتن اسرار خود به دوستان برحذر کند چرا که ممکن است در دوستی تغییر حالتی ایجاد شود. مثلا فردی به دوست خود اسرارش را می‌گوید و آن دوست ممکن است روزی به دشمن در آید و اسرار فرد را بر ملا نماید.
در واقع گفته شده که آدمی گاها راز خود را به دوست مطمئنی می‌گوید که آن دوست خود نیز ممکن است دوست دیگری داشته باشد که به آن بگوید و این سلسله دوستی
منابع:
[1] غررالحکم، ص 457، ح 10870.
[2] کافى، ج 8، ص 149، ح 130
[3] بحارالانوار، ح 72، ص 100، ح 16
[4] غررالحکم، ص 320، ح 7415
[5] بحارالانوار، ج 72، ص 71، ح 13