در مطلب «حکومت امام مهدی (عج) و اشاره به آن در قرآن» به شبهه‌ای که به ویژه از طرف فرقه‌های انحرافی چون وهابیت مطرح و به جامعه تزریق شده پاسخی درخور داده شد. در حقیقت از سوی فرق منحرفه این سوال مطرح گردید که اگر امام مهدی (عج) حق است و وجود دارد چرا در قرآن اسمی از او برده نشده است؟ درست است که نام حضرت در قرآن نیامده است اما در چند ده آیه مختلف به حضرت مهدی (عج)، آخر الزمان، حکومت مهدوی و عصر ظهور به صورت غیر مستقیم اشاره شده و امامان معصوم علیهم السلام در تفسیر قرآن، آن آیات را به مهدویت و موضوعات مهدوی تعبیر و تفسیر کردند. از این رو در این مطلب و در راستای ارائه پاسخی کامل‌تر منتخبی از این آیات را به همراه احادیث مرتبط گردآوری نموده و به نگارش درآوردیم.
لیست آیه‌های قرآن مرتبط با مهدویت
- آیه 148 سوره بقره
- وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
هر کس را مسیری است به سم حق که به آن راه پیدا کند (یا قبله‌ای که به سوی آن روی آورد)، پس به انجام خیر شتاب کنید که هر کجا که باشید تمامی شما را خداوند (به محشر) خواهد آورد و قطعا خداوند بر همه چیز قادر است.
از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که این آیه از سوره بقره در ارتباط با حضرت قائم و یاران او نازل شده است که بدون وعده و قرار قبلی، گرد هم می‌آیند.[1]
- آیه 5 سوره ابراهیم
- وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَىٰ بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ
ما موسی علیه السلام را با آیات خویش فرستادیم؛ (و امر نمودیم:) قوم خود را از ظلمات به نور خارج ساز و «ایام الله» را به آن‌ها یاد آور شو! در این نشانه‌هایی است برای هر فرد صبور شکرگزاری!
از امام باقر (ع) نقل شده که فرمودند: ایام الله سه روز است: روزی که قائم قیام نماید، روز رجعت و روز قیامت[2]
- آیه 110 سوره طه
- يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا
و خداوند بر تمامی آینده و گذشته مخلوقات آگاه است و خلق را هرگز به او احاطه و علم نیست.
از حضرت صادق (ع) نقل شده که فرمودند: مقصود از «و آن‌چه را که پشت سر گذاشته‌اند»، اخبار امام زمان (ع) است[3]
- آیه 10 سوره عنکبوت
- وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِنْ جَاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ ۚ أَوَلَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِي صُدُورِ الْعَالَمِينَ
و از مردم کسانی هستند که بیان میکنند: به خداوند ایمان آوردیم! ولی زمانی‌که در راه خدا شکنجه شده و آزار می‌بینند، آزار مردم را همانند عذاب خداوند به حساب میآورند؛ اما آن هنگام که پیروزی از جانب پروردگار تو (برایتان) بیاید، بیان میکنند: ما نیز با شما بودیم (به این معنا که در این پیروزی شریک هستیم)! آیا خدا به آن‌چه که در سینه‌ی جهانیان است عالم‌تر نیست؟!
درباره این آیه و ارتباط آن با موضوع مهدویت از امام صادق (ع) روایت شده که مقصود از پیروزی و نصر از جانب پروردگار، امام مهدی (عج) است[4].
- آیه 5 سوره قدر
- سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ
این شب، شبی است که مملوء از سلامت (و برکت و رحمت) تا طلوع سپیده صبح است.
از امام صادق (ع) روایت شده که مقصود از «مَطْلَعِ الْفَجْر»، طلوع فجر امام زمان (عج) است (به این امر تعبیر شده است)[5].
- آیه 26 سوره معارج
- وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ
و کسانی‌که به روز جزاء ایمان دارند و آن را تصدیق میکنند.
در الکافی مرحوم کلینی از امام محمد باقر (ع) نقل شده که فرمودند: مقصود از روز جزاء (یوم الدین) در این آیه روز ظهور و قیام حضرت مهدی (عج) است[6]
- آیه 23 سوره ذاریات
- فَوَرَبِّ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ مَا أَنَّكُمْ تَنْطِقُونَ
قسم به پروردگار آسمان و زمین که این مطلب حق است همانطور که شما تکلم می‌کنید.
در روایتی از امام سجاد علیه السلام آمده است که «حق» به قیام حضرت مهدی (عج) تفسیر شده است[7]
ادامه لیست آیات
- آیه 41 سوره شوری
- وَلَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولَٰئِكَ مَا عَلَيْهِمْ مِنْ سَبِيلٍ
و آن‌کس که پس از مورد ظلم قرار گرفتن، یاری طلبد، بر او ایرادی نمی‌باشد.
در تفسیر القمی از امام محمد باقر (ع) روایت شده که این آیه به گرفتن انتقام از بنی امیه، افرادی که تکذیب کننده هستند و ناصبی‌ها تفسیر گشته است.
- آیه 69 زمر
- وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ
و زمین به نور پروردگار خویش روشن میگردد و نامه‌های اعمال را پیش نهاده و انبیاء و شاهدان را حاضر میکنند و در میانشان به حق داوری خواهد شد و به آن‌ها ستم نمی‌شود.
از حضرت صادق (ع) در تفسیر الصافی روایت شده که فرمودند: پروردگار زمین به معنای امام زمین است که پس از ظهور او مردم از نور او بهره‌مند می‌گردند.
- آیه 21 سوره سجده
- وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَىٰ دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ
و به آن‌ها از عذاب نزدیک (عذابی که در این دنیا است) قبل از عذاب بزرگ (مقصود آخرت است) خواهیم چشاند، شاید که بازگردند!
در البرهان بحرانی، از امام صادق علیه السلام نقل شده است که مقصود از عذاب بزرگ قیام امام زمان با شمشیر در آخر الزمان می‌باشد.
- آیه 41 سوره حج
- الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ ۗ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ
همان‌هایی که هر زمان در زمین به آنان قدرت دادیم، نماز را برپا داشته و زکات میدهند، امر به معروف نموده و نهی از منکر میکنند و عاقبت تمامی امور از آن خداوند است.
در تفسیر القمی گفته شده که این آیه در برخی از روایتها به حضرت مهدی و یاران او تفسیر گشته است.
- آیه 59 سوره نساء
- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا
ای کسانی‌که ایمان آوردید، خداوند را اطاعت کنید و رسول خدا (ص) و اوصیا پیامبر را اطاعت و پیروی نمایید و هر زمان در چیزی نزاع و اختلاف داشتید آن را به خداوند و رسول او بازگردانید (داوری را از آن‌ها بخواهید)، اگر که به خداوند و روز قیامت ایمان دارید! این (کار) برایتان بهتر و عاقبتش نکوتر است.
در تفسیر آیه 59 سوره نساء آمده است که امام غائب از نظر همچون آفتاب پس ابر است که مردم از نور آن (خورشید) در حالی که پشت ابر است بهره می‌برند[8]
- آیه 62 سوره نمل
- أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ ۗ أَإِلَٰهٌ مَعَ اللَّهِ ۚ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ
یا آن‌که دعای مضطر را به اجابت می‌رساند و رنج‌شان را برطرف می‌سازد و شما را خلفا و جانشینان اهل زمین قرار می‌دهد؛ آیا معبودی با خداوند است؟! اندکی متذکر می‌باشند.
این آیه در برخی از روایات موجود به قیام حضرت قائم (عج) تفسیر شده و مقصود از «مُضطَر» نیز حضرت گفته شده است[9]
- آیه 110 سوره طه- محمد جبرئیل
يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا
آن چه را که پیش رو دارند و آن چه را در دنیا پشت سر گذاشته اند می دانند ولی آن ها به علم او احاطه ندارند.
منابع:
[1] الکافی، کلینی،1407 ق، ج8، ص 313
[2] البرهان، بحرانی، 1374 ش، ج3، ص 286
[3] تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص 65
[4] تفسیر القمی، 1404ق، ج2، ص149
[5] تأویل آیات الظاهره، 1409ق، ص794
[6] الکافی، کلینی، 1407ق، ج8، ص 287
[7] تأویل الابات الظاهره، 1409 ق، ص 96
[8] کفایه الاثر، 1401ق، ص 54-55
[9] تفسیر نور الثقلین،1415ق، ج4،ص94