سوره اعلی هشتاد و هفتمین سوره قرآن مجید بر اساس ترتیب کنونی است که در شهر مکه بر رسول خدا (ص) نازل گردیده و متشکل از 19 آیه کوتاه می‌باشد. این سوره جزو سوره‌های مسبحات و آخرین آن‌ها به شمار می‌رود. نام این سوره نیز از آیه نخست آن گرفته شده است. سوره اعلی را می‌توان به دو بخش تقسیم نمود، بخش اول خطاب به پیامبر (ص) است و بخش دوم به افراد با ایمان و افراد کافر و عواملی که موجب سعادت یا شقاوت می‌شوند، اشاره شده است … در این مطلب برای بهره‌مندی درست از آیات قرآن کریم، به تفسیر سوره اعلی بر اساس تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی پرداخته خواهد شد.
آیاتی از سوره اعلی
بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ﴿١﴾ الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّىٰ ﴿٢﴾ وَ الَّذِي قَدَّرَ فَهَدَىٰ ﴿٣﴾
تفسیر سوره اعلی (آیه یک تا سه)
سوره اعلی که چکیده مکتب پیامبران و دعوت آن‌ها به شمار می‌رود با تسبیح خدای متعال که رب تمامی موجودات است، آغاز می‌گردد. در ابتدا روی سخن با رسول الله (ص) است. در آیه اول خداوند می‌فرماید: نام پروردگار بلند مرتبه‌ات را از هر نوع عیب و نقصی منزه شمار.
گروهی از مفسران قرآن کریم بر این باورند که مقصود از کلمه اسم در این آیه (مسمی) است، در حالی که گروهی بیان داشتند که مقصود خود نام پروردگار می‌باشد، البته نامی که بر مسمی دلالت نماید و البته که میان این دو تفاوت زیادی نیست و در هر صورت منظور این است که اسم خدای متعال در ردیف اسم بت‌هایی که مردم پرستش می‌کردند، قرار داده نشود و ذات مقدس او از هر گونه عیب و صفاتی که ویژه مخلوقات و مرتبط با جسم است و هر نوع محدودیت پاک شمرده شود؛ نه همانند افراد بت پرست که نام خدای متعال را در کنار نام بت‌های خویش قرار می‌دهند. و استفاده از تعبیر «اعلی» نشان‌دهند‌ه‌ی این واقعیت است که خدای متعال از هر شخص و هر چیز و هر آن‌چه که تصور شود و هر نوع خیال، وهم، قیاس و هر گونه شرک بالاتر است.
تعبیر «ربک» نیز به این امر اشاره دارد که پروردگاری که تو (پیامبر (ص)) مردم را به سویش می‌خوانی از رب افراد بت پرست جدا می‌باشد.
و پس از دو وصف رب و اعلی در توضیح آن پنج صفت دیگر را ذکر می‌کند که تمامی آن‌ها شرح ربوبیت اعلای خداوند است. حق تعالی می‌فرماید: همان پروردگاری که خلق نمود و مرتب و منظم کرد. کلمه «سوی» از سویه در معنای نظم دادن و مرتب ساختن است و مفهوم وسیعی دارد که تمامی نظم‌های جهان را اعم از نظم‌هایی که بر منظومه‌ها و سیارات حاکم هستند را، شامل می‌گردد. بعضی از تفسیر کنندگان این کلمه را به نظام ویژه دست و پا و چشم‌های آدمی یا راست قامت بودنش تفسیر نموده‌اند که در واقع بیان مصداقی محدود از مفهومی وسیع است.
در هر صورت نظام عالم خلقت که از عظیم‌ترین منظومه‌های آسمانی را شامل می‌گردد تا امور ساده‌ای نظیر خطوط سر انگشت انسان گواهی بر امر پروردگاری خداوند و اثبات وجود او می‌باشد و در این عبارت کوتاه دنیایی مطلب نهان است.
پس از امر خلقت و نظم بندی آن به موضوع برنامه ریزی نمودن در راستای حرکت کمالی و هدایت مخلوقات در این طریق پرداخته شده است. در واقع خداوند در آیه سوم می‌فرماید: همانکه تقدیر نمود و هدایت کرد.
مقصود از تقدیر در حقیقت همان اندازه نمودن و مشخص کردن برنامه‌های حرکت به سمت اهداف خاصی است که موجودات به سبب آن‌ها خلق شده‌اند. هدایت نیز در این جا به هدایت تکوینی اشاره دارد هدایتی که به شکل انگیزه و قانون بر هر موجودی حاکم است. به عنوان نمونه از یک سمت پستان مادر و شیری که در آن وجود دارد توسط خداوند برای تغذیه کردن کودک خلق شده و به مادر عاطفه شدید مادری عنایت شده و از جهتی دیگر در کودک انگیزه‌ای قرار داده شده تا به سمت پستان مادر کشانده شود و این آمادگی و جاذبه‌ای که از دو سو وجود دارد در تمامی آفریده‌ها مشاهده می‌شود. خلاصه کلام این‌که دقت در ساختمان وجودی هر مخلوق و مسیری که در طول عمر طی می‌کند، این واقعیت را به روشنی نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی دقیقی وجود داشته و دست هدایتگر نیرومندی در پشت آن قرار دارد و آن برای اجرا کردن این برنامه‌ها یاری می‌کند و این نشانه دیگری از پروردگاری خداوند متعال است.
البته در ارتباط با انسان علاوه بر هدایت تکوینی، هدایت دیگری به نام هدایت تشریعی وجود دارد. هدایتی که توسط وحی و مبعوث شدن پیامبران علیهم السلام انجام می‌شود و مکمل هدایت تکوینی است. این سخن را می‌توان به آیه 50 سوره طه مرتبط دانست آنجا که حضرت موسی (ع) در پاسخ به سوال فرعون که گفت: پروردگارتان کیست؟، فرمود: پروردگارمان کسی است که به هر چیزی آن‌چه که لازمه هدایتش بود را عطا نمود، سپس رهبریش (هدایت) کرد.
سوره اعلی-معتز آقایی- تحدیر