جواز بر شراب نوشیدن در آیه 43 سوره نساء! ممکن است این جمله باعث تعجب همگان شود، چرا که اکثرا (و یا تمامی) مسلمانان با استناد به صریح آیات قرآنی مرتبط با شراب و خمر، آن را حرام الهی می‌دانند و در حقیقت حکم همان «حرمت شراب نوشیدن در تمامی اوقات است». اما برخی به بخش اول آیه 42 سوره نساء اشاره کرده و می‌گویند: خداوند متعال در این آیه بیان فرموده: در حالی که مست هستید نماز نخوانید و آن را به تاخیر اندازید و همین اقرار به مستی خود جوازی است بر آن، زیرا خداوند اگر که به این امر رضا نمی‌داد، می‌بایست به زشت بودن امر مستی تصریح و اشاره می‌کرد. در این مطلب با استفاده از شأن نزول این آیه، اقوال عالمان دین در این باره و بررسی دیگر آیات مرتبط با موضوع شراب و حرمتش نه حلیت آن به این شبهه از شبهات وارد شده بر آیه‌های قرآنی پاسخ می‌دهیم.
بخش اول آیه 43 سوره نساء و شأن نزول آن
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَ أَنْتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ (ای اهل ایمان، هیچ گاه در هنگام مستی به نماز نایستید (نزدیک نشوید) تا زمانی که بدانید چه می‌گویید).
در شأن نزول این بخش از آیه آمده است که گروهی از صحابه در مهمانی گِرد هم آمده بودند و غذا و شراب می‌نوشیدند (تا آن زمان شراب هنوز حرام نشده بود). وقت نماز فرا رسید، آنان یک نفر را از میان خود انتخاب کردند تا امام جماعت آنان باشد. آن شخص بخشی از سوره مبارکه کافرون را اشتباه خواند. این خبر به گوش پیامبر خدا (ص) رسید. ایشان این عمل را زشت دانست و آن را تقبیح کرد. پس از آن این آیه نازل گردید [1].
شأن نزول دیگری که در این باره ذکر شده نیز این است که پیش از تحریم شراب ، شخصی از انصار غذایی را آماده و گروهی را دعوت نمود. آنان علاوه بر غذا، به نوشیدن شراب نیز مشغول شدند. زمانی که به مستی رسیدند و مغزشان گرم شد، شروع به صحبت از افتخارات خود کردند و این کار بالا گرفت. در همین حین یکی از آنان استخوان شتری را برداشت و بر بینی سعد بن وقاص زد و سبب شکافتن بینی آن شد. پس به نزد حضرت رسول (ص) آمده و ماجرا را بیان کرد و در همین زمان بود که این آیه نازل شد.
پاسخ به شبهه جواز بر شراب نوشیدن در آیه 43 سوره نساء
پیش از هر چیزی لازم است به این موضوع اشاره کرد که رسول خدا (ص) در جامعه‌ای مبعوث شد که بسیاری از عادات، باورها و عقاید مردم آن غلط و نامطلوب بود و برای از میان برداشتن آن عادات و باورها به دلیل پایبندی بسیار به آن‌ها و جایگزین نمودن احکام الهی می‌بایست پیامبر (ص) به گونه‌ای عمل می‌نمود که آنان در برابر اسلام و احکام آن جبهه نگرفته و احکام و دستورات الهی را بپذیرند. به همین منظور بسیاری از احکام الهی به صورت تدریجی و در طی مدتی بیان شدند تا آن‌چه که به صورت عمقی در بطن جامعه آن زمان ریشه دوانده، به تدریج ریشه کن شده و مردم بتوانند حکم اصلی را قبول کنند. شراب نیز از این قاعده مستثنی نیست. مردم آن زمان وابستگی و علاقه بسیار زیادی به شراب و خمر داشتند به همین جهت حکم حرمت آن به صورت تدریحی در چندین آیه از سوره‌های مختلف بیان شد. در حقیقت نخست آیه 67 سوره نحل در این باره نازل شد. در آن آیه این چنین آمده: و از میوه‌های نخل‌ها و درختان انگور، هم نوشابه (مست کننده) و هم رزقی نیکو می‌سازید . در این آیه شراب به عنوان یک نوشیدنی نامطلوب در برابر رزق و روزی خوب معرفی گردید.
سپس آیه 43 سوره نساء (آیه مورد بحث) نازل شد و از نماز خواندن در هنگام مستی نهی شد. پس از آن خداوند در آیه 219 سوره بقره به موضوع شراب و خمر اشاره کرد و معاصی آن را بیش از منافع آن بیان نمود ((ای پیامبر!) از تو حکم شراب و قمار را سوال می‌کنند، بگو: در این دو عمل گناه بزرگی است و منافعی برای مردم، اما زیان گناه و معصیت این دو (شراب و قمار) بیش از سود آن‌ها است) و در نهایت با نازل کردن آیه 90 سوره مائده از نوشیدن آن به طور کاملا آشکار نهی شد.
با توجه به این آیات می‌توان این‌چنین گفت که در آیه 43 سوره نساء، هیچ گونه جوازی برای شراب نوشیدن بیان نشده است. در واقع در این آیه تنها به این موضوع اشاره شده که افراد در زمان مستی به راز و نیاز با معبود خود که توجه و هوشیاری لازم است، نباید مست باشند و درباره موارد دیگر سکوت کرده است تا در آیه‌های بعد و در وقتی دیگر حرمت را بیان کند.
البته با تدبر و توجه به این آیه می‌توان به حرمت شراب نوشیدن نیز پی برد چرا که اوقات نماز به گونه‌ای هستند که افراد اگر که بخواهند بدون مستی نماز بخوانند، می‌بایست از نوشیدن آن خودداری کنند زیرا فاصله میان اوقات نماز کم است و اگر که فردی مست کند، مستی آن تا رسیدن به وقت نماز بعدی از بین نمی‌رود.
علاوه بر آن‌چه که ذکر شد، برای این آیه تفاسیر دیگری نیز گفته شده است:
- برخی اظهار داشتند که مقصود از آیه 43 سوره نساء این است که در هنگام مستی به محل نماز که مسجد است نزدیک نشوید.
- بعضی نیز بر اساس روایت‌های متعددی که در این باره نقل شده‌اند، بیان نمودند که مقصود از «سُکری» در این آیه تنها مستی خواب است زیرا خوابی که عمیق باشد در بیشتر حالات همچون مستی است و بسیاری از اعمال اعضای بدن به سبب آن مختل می‌شوند و اراده سست می‌گردد و در این حالات که کسالت و سنگینی وجود دارد افراد می‌بایست از نماز خواندن بپرهیزند.
به هر حال، تفسیر آیه هر چه که باشد، جواز شراب نوشیدن نیست. چرا که طبق آیه‌های مرتبط نوشیدنی‌های مستی آوری چون شراب حرام هستند و انسان باید از آن‌ها بپرهیزد.
منبع:
[1] در بعضی از منابع اهل سنت، آمده است که آن شخص که سوره را به اشتباه خواند حضرت علی علیه السلام بوده است که از نظر ما حتی اگر که حرمت شراب نازل نشده باشد، قابل قبول نیست چرا که انبیاء و ائمه معصومین برترین انسان‌ها هستند که در هیچ زمانی به اثم و گناه آلوده نیستند.
- تلاوت ترتیل آیه 43 سوره نساء – عباس امام جمعه
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا ۚ وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می‌گویید! و همچنین هنگامی که جنب هستید -مگر اینکه مسافر باشید- تا غسل کنید. و اگر بیمارید، یا مسافر، و یا «قضای حاجت» کرده‌اید، و یا با زنان آمیزش جنسی داشته‌اید، و در این حال، آب (برای وضو یا غسل) نیافتید، با خاک پاکی تیمّم کنید! (به این طریق که) صورتها و دستهایتان را با آن مسح نمایید. خداوند، بخشنده و آمرزنده است.