در این نوشتار و در ادامه دو مطلب پیشین که در آن‌ها به تفسیر آیات یکم تا هفتم سوره بلد بر اساس تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی پرداخته شده، تفسیری از آیه‌های 8 تا 10 سوره مبارکه بلد نگاشته می‌شود. سوره‌ای مکی که متشکل از بیست آیه کوتاه است و به عنوان سی و پنجمین سوره نازل شده بر رسول رحمت، حضرت محمد (ص) شناخته می‌شود. سوره بلد جزو سوره‌هایی است که با سوگند شروع می‌شوند. در این سوره خداوند متعال پس از سوگند به سرزمین مکه و اشاره نمودن به نظام تناسل آدمی، حیات او را در این جهان همراه با سعی، زحمت، مشقت و سختی در تمامی مراحل بیان نموده است و در ادامه، آن گروه از انسان‌ها که در غفلت به سر می‌برند و مغرور هستند را مورد عتاب و سرزنش قرار می‌دهد و به نعمات ارزشمندی که به آدمی داده است اشاره کرده و طریق سپاس و شُکر گزاری برای این نعمات را یاری و خدمت به ایتام و دستگیری از افراد محروم گفته است …
آیات هشتم تا دهم سوره بلد
أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ (8) وَ لِسَانًا وَ شَفَتَيْنِ (9) وَ هَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ (10)
آیا ما برایش (آدم) دو چشم قرار ندادیم؟! (8) و یک زبان و دو لب؟! (9) و او را به خیر و شر خود آگاه نموده و هدایت کردیم (10).
تفسیر آیاتی از سوره مبارکه بلد[1]
در ادامه آیاتی که تفسیرشان پیش تر گفته شد و خداوند در آن‌ها به غرور و غفلتی که انسان‌های طغیانگر بدان دچار هستند، اشاره نمود، حق تعالی قسمتی از نعمات ارزشمند مادی و معنوی که به آدمی عطا کرده را بر می‌شمارد تا از طرفی غفلت و غرور او را بشکند و از طرفی دیگر او را به تفکر در آفریننده این نعمات وادار سازد و با تحریک کردن حس سپاسگزاری در جانش، آن را به سمت معرفت آفریننده عالم هستی سوق دهد.
خالق عالمیان در آیات هشتم تا دهم سوره بلد می‌فرماید: آیا ما برایش (آدم) دو چشم قرار ندادیم؟! و یک زبان و دو لب؟! و او را به خیر و شر خود آگاه نموده و هدایت کردیم.
در این سه آیه کوتاه خداوند از سه نعمت مادی و یک نعمت معنوی با ارزش که جزو بزرگ‌ترین نعمات الهی هستند، سخن به میان آورد: نعمت‌های مادی که چشم و زبان و لب‌ها هستند و نعمت معنوی که هدایت و معرفت یافتن به خیر و شر است.
واژه «نجد» در اصل به معنای مکانی مرتفع است و در برابر واژه «تهامه» که به سرزمین‌های پست اطلاق می‌گردد، قرار دارد و در آیه دهم سوره بلد کنایه‌ای است از خوبی و بدی و راه سعادت و شقاوت.
نعمت‌های بیان شده در این آیات، نعمات پُر اهمیت و عظیمی هستند:
چشم انسان را می‌توان مهم‌ترین وسیله ارتباطی او با عالم بیرون و جهان هستی دانست. شگفتی‌های این نعمت به قدری است که آدمی را به خضوع در برابر خالق وا می‌دارد. بخش‌های هفتگانه چشم که عبارتند از قرنیه (صلبیه)، مشیمیه، عنبیه، جلدیه، زلالیه، زجاجیه و شبکیه هر یک در نهایت ظرافت ساختار شگفت انگیزی دارند که تمامی قوانین و معادلات فیزیک و شیمی مرتبط با نور و آینه‌ها، دقیق در آن‌ها رعایت شده به گونه‌ای که به روزترین و پیشرفته‌ترین دوربین‌ها در برابر این دقت و عظمت، اشیائی بی ارزش هستند. و تنها با مطالعه عظمت این چشم و نه هیچ چیز دیگری می‌توان به قدرت و علم حق تعالی پی برد.
پس از چشم، نوبت به زبان می‌رسد، زبانی که اصلی‌ترین و مهم‌ترین وسیله برای ارتباط میان انسان‌ها و انتقال مفاهیم و معلومات است و بدون شک اگر که این نعمت الهی نبود آدمی هیچ گاه نمی‌توانست این‌گونه در تمامی مسائل از علوم مختلف و مسائل مادی و معنوی پیشرفت کند.
در ادامه خداوند از نعمت دیگری سخن به میان می‌آورد و آن لب‌ها است. لب‌ها علاوه بر این‌که در سخن گفتن نقش مهم و موثری دارند، به حفظ رطوبت دهان، خوردن و آشامیدن نیز کمک بسزائی می‌کنند.
این سه مورد از نعمت های مادی هستند که خداوند به آدمی ارزانی داده است. در ادامه سوره و آیه دهم خداوند به یکی از عظیم‌ترین و مهم‌ترین نعمت‌های معنوی می‌پردازد. حق تعالی در این آیه از عقل و هدایت عقلانی و همچنین فطری آدمی سخن می‌گوید. البته گفته شده این آیه هدایت تشریعی را نیز شامل می‌شود.
آری خداوند همه چیز را در اختیار آدمی قرار داده و راه و چاه را به او نشان داده است (هم به وسیله عقل و هدایت عقلی و فطری و هم تشریعی با مبعوث کردن پیامبران و اولیاء)، تا آدمی مسیر خود را با چشمی باز طی کند. پس اگر که به بیراهه رفت، لازم است سزای خویش را ببیند.
عبارت «وَ هَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ» ما او را به خیر و شر یا همان خوبی و بدی آگاه نمودیم. این موضوع علاوه بر این‌که به اختیار اشاره می‌کند، اشاره به این دارد که قدم گذاشتن و پیمایش راه خیر تهی از سختی و زحمت نیست همانطور که گام برداشتن بر زمین‌های مرتفع سخت و همراه با مشکلاتی است. البته این بدان معنا نیست که مسیر شر مشکلاتی ندارد. پیمودن آن مسیر نیز همراه با مشکلاتی است. پس چه بهتر است که آدمی به جای قدم گذاشتن در مسیر شر و رو به رو شدن با مشکلات و مصاعب آن که علاوه بر دنیا گریبان گیر او در آخرت است، مسیر خیر را بپیماید.
در حدیثی نبوی این‌چنین آمده است: خداوند به فرزندان آدم می‌فرماید: ای فرزند آدم! اگر که زبان تو خواست وادر به حرامت کند، من دو لب را برای جلوگیری از آن در اختیارت گذاشته‌ام، لبان را فرو ببند و اگر که چشم و دیده‌ات خواست تو را به سمت حرام بَِبرد پس پلک ها را به تو عطا کردم، آن‌ها را ببند …[2]
پس آن‌گونه که پیداست حق تعالی علاوه بر این نعمات بزرگ وسایلی که توسط آن‌ها می‌توان این نعمت ها را کنترل کرد نیز در اختیار آدمی قرار داده است که این خود از الطاف بیکران خداوند مهربان است …
[1] برگرفته از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی
[2] برگرفته از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «بَلـَد» با صدای استاد «احمد بن علی العجمی»