سوره لیل یکی دیگر از سوره‌های جزء سی قرآن مجید می‌باشد که در شهر مکه و پس از سوره مبارکه فجر به عنوان نهمین سوره نازل شده، بر وجود مبارک و گرامی حضرت محمد (ص) نازل گردید. این سوره دارای 21 آیه کوتاه است و در ترتیب کنونی سوره‌ها نود و دومین سوره می‌باشد. این سوره با سوگند آغاز شده و نام آن نیز برگرفته از آیه نخست آن می‌باشد که در آن حق تعالی به شب یا همان لیل، قسم خورده است.
در ادامه با محتوای سوره لیل، شأن نزول آن و فضائل و خواصی که در کلام ائمه معصوم علیه السلام درباره تلاوت این سوره گفته شده است، آشنا خواهید شد.
محتوای سوره مبارکه لیل
در سوره لیل خداوند متعال از سر انجام دو گروه از افراد یعنی انسان‌های پرهیزکار و افرادی که شقاوت پیشه کرده و سخت دل هستند سخن به میان آورده است. حق تعالی به پرهیزکاران که در راه خدا و برای جلب رضایت و خشنودی او انفاق می‌کنند وعده رضای خدا از آن‌ها، رستگاری و رهایی از آتش دوزخ را می‌دهد و به آن‌ها که سخت دل هستند و بخل ورزیده و در کنار تمامی این‌ها بهشت و جهنم را نیز کذب و دروغ می‌دانند، به هلاکت تهدید می‌کند.
در واقع هدف از سوره لیل، تهدید و انذار می‌باشد تا انسان‌ها بدانند سعی و تلاش‌های آنان به یک صورت نیست، برخی تقوای الهی پیشه کرده، انفاق می‌کنند و وعده‌های الهی را راست می‌دانند. پس خداوند نیز به ازای این پرهیزکاری و بخشندگی، رستگاری جاویدان را نصیبشان میگرداند و اما برخی به عکس بخل نموده تا به گمان خود بی نیاز گردند و وعده‌های الهی را دورغ می‌انگارند. این افراد عاقبت شر و بدی در انتظارشان است.
شأن نزول سوره لیل
در این بخش شأن نزول سوره لیل را بر اساس آن‌چه که در مجمع البیان، بحار الانوار و دُر المنثور آمده است ذکر خواهیم کرد [1].
در بین مسلمان‌ها مردی بود که شاخه ی یکی از نخل‌های او بر خانه‌ی مرد نیازمندی که عیا‌ل‌وار نیز بود، سایه افکنده بود. گاهی اوقات که صاحب نخل بر بالای آن می‌رفت تا محصول را بچیند، چند دانه از خرماها در خانه فرد نیازمند می‌افتادند و بچه‌های آن شخص آن‌ها را بلند میکردند که بخورند اما آن شخص مسلمان از شدت بخل و خساست و سنگدلی پایین می‌آمد و خرماها را حتی اگر که در دهان کرده باشند در می‌آورد و اجازه نمی‌داد که آن‌ها را بخورند.
فرد نیازمند که اوضاع را این‌گونه دید، به نزد پیامبر خدا (ص) رفت تا این موضوع را به او گفته و شکایت صاحب نخل را کند. شخص نیازمند هر آن‌چه که رخ می‌داد را برای پیامبر (ص) گفت، رسول خدا نیز پس از شنیدن سخنانش به او فرمود که برود تا به کارش رسیدگی شود. پس حضرت محمد (ص) صاحب نخل را ملاقات کرد و به او فرمود: نخلی که شاخه‌های آن بر خانه‌ی فلانی سایه افکنده را به من می‌دهی تا در برابر آن نخلی در بهشت برین برای تو باشد؟ آن شخص گفت: من نخل زیادی دارم اما خرمای هیچ‌یک از آن ها به خوبی خرمای این درخت نیست و من چنین معامله‌ای نخواهم کرد.
شخصی از یاران حضرت رسول (ص) زمانی که این سخنان را شنید، گفت: ای پیامبر خدا (ص) اگر که من آن نخل را از فلان شخص بخرم و واگذار کنم آیا شما آن چیزی که به آن شخص وعده داده‌اید را به من میدهید؟ پیامبر فرمودند: آری.
پس آن فرد به دیدار صاحب نخل رفت و با او گفتگو کرد. صاحب نخل به او گفت که آیا با خبری که محمد (ص) در ازای این نخل، نخلی در بهشت را به من پیشنهاد داد اما من قبول نکردم و گفتم که من خرمای آن را میخواهم و نخل زیادی دارم اما هیچ یک به مانند این نیست.
یار پیامبر (ص) گفت: آیا قصد فروش آن را داری یا نه؟ صاحب نخل جواب داد: آن را نمی‌فروشم مگر این‌که مبلغی که بخواهم را کسی به من بدهد، تو به من آن مبلغ را می‌دهی؟
خریدار گفت که چه مبلغی مد نظر توست؟ آن شخص گفت: چهل نخل.
یار پیامبر (در برخی روایات گفته‌اند که نام ایشان ابو الدحداح بود) که برای خرید آمده بود، متعجب شد و گفت که چه مبلغ سنگینی برای نخلی که کج شده است میخواهی. سپس و بعد از کمی تامل گفت: بسیار خوب من آن را به همان بهایی که گفتی میخرم.
صاحب نخل که طعمکار می‌نمود به خریدار گفت اگر که صادق هستی چند نفر را برای شهادت بخوان.
در همین حین گروهی از آن‌جا گذر میکردند، پس آن‌ها را صدا زد و گواه بر این شهادت گرفت.
بعد از به سر انجام رسیدن معامله، یار پیامبر (ص) به نزد ایشان رفت و گفت: حال نخل مورد نظر جزو املاک من است، و من آن را به شما تقدیم می‌کنم.
پس پیامبر (ص) به نزد فرد نیازمند رفت و به او فرمود: این نخل هم‌اکنون جزو املاک تو و خانواده‌ات می‌باشد و می‌توانی از آن استفاده کنی.
در این جا بود که سوره لیل بر وجود نازنین پیامبر (ص) نازل گردید.
فضائل و آثار تلاوت سوره لیل
- از رسول خدا (ص) روایت شده که در فضیلت سوره لیل می‌فرمایند: هر آن‌کس که آن را تلاوت نماید، خداوند به او به اندازه‌ای می‌بخشد و عطا می‌کند تا خشنود گردد و او را از فقر و نداری عافیت دهد و کارها را برایش سهل می‌کند [2].
- از امام جعفر صادق (ع) نقل شده که فرمودند: هر که (سوره مبارکه لیل) را در گوش شخصی که غش نموده و آن‌کس که به مریضی صرع دچار است قرائت کند، در همان ساعت به هوش خواهد آمد [3].
همچنین در جایی دیگر امام صادق (ع) فرمودند: هر آن‌کس که (سوره لیل) را در روز و یا شب تلاوت کند، همه‌ی اعضا و جوارح او بر کردار و عمل نیک او گواه می‌دهند و خداوند متعال شهادت آن‌ها را قبول و شخص به سوی جنت رهنمون می‌گردد. [4]
منابع:
[1] مجمع البیان، ذیل آیات مورد بحث؛ «بحار الانوار»، ج 22، ص 60؛ «درّ المنثور»، ج 6، ص 357
[2] مجمع البیان، ج10، ص372
[3] تفسیرالبرهان، سید هاشم بحرانی، ج ۵، ص ۶۷۵
[4] ثواب الأعمال، شیخ صدوق، ص ۱۲۳