رفع نیازهای مردم، گره گشایی از کار آنها و بر آورده ساختن حاجاتشان، امر و عملی پسندیده و بسیار نیک است که در شرع مقدس اسلام به آن فراوان سفارش شده و به عنوان موهبتی الهی که خداوند به انسان‌ها عطا کرده است از آن یاد می‌شود. اسلام که کامل‌ترین دین است و همواره به تمامی نیازهای انسان توجه دارد و برای هر یک از آنها برنامه‌ای ویژه تدارک دیده در جهت رفع نیازها و از میان برداشتن مشکلات مادی و معنوی پیش روی انسان‌ها برنامه‌ای اساسی تدوین نموده است که بر اساس آن نه تنها حوائج و نیازها برطرف و مشکلات از بین می روند بلکه سبب اعتلا و تکامل نیز می‌گردد. در واقع خداوند متعال برای هر شخص مسئولیتی در حد توان و قدرت او مشخص فرموده تا با عمل به آن گره‌ای از مشکلات دیگر افراد جامعه باز شود و اجتماع سامان پذیرد. درباره گره گشایی از کار مردم و اهمیت آن احادیث بسیاری نقل شده‌اند که در این مطلب به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.
کار گشایی در کلام حضرت رسول (ص)
- مَنْ قَضى حاجَةً لاَِخيهِ كُنْتَ واقِفا عِنْدَ مِيزانِهِ فَاِنْ رَجَحَ وَاِلاّ شَفَّعْتُ لَهُ [1].
هر کس که حاجت برادر دینی خویش را بر آورده سازد من در هنگام سنجش اعمالش حاضر می‌شوم، اگر که موفق بود که هیچ، در غیر این صورت من شفیعش می‌شوم (شفاعت او را می‌کنم).
- مَنْ ضَمِنَ لاَِخِيهِ حاجَةً لَمْ يَنْظُرِ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ فِى حاجَتِهِ حَتّى يَقْضِيَها [2].
هر کس که ضامن بر آورده کردن نیاز برادر دینی خویش گردد تا آن زمان که این کار را انجام ندهد، حق تعالی به نیازها و حاجت‌های او توجه نمی‌کند.
- لا يُكَلِّفُ الْمُؤْمِنُ اَخاهُ الطَّلَبَ اِلَيْهِ اِذا عَلِمَ حاجَتَهُ [3].
فرد با ایمان آن هنگام که از نیاز و حاجت برادر خویش با خبر باشد او را مجبور نمی‌سازد تا حاجتش را بیان نماید (به این معنا که پیش از گفتن نیاز آن را برآورده می‌سازد).
- مَنْ اَعانَ مُؤْمِنا نَفَّسَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ ثَلاثا وَ سَبْعينَ كُرْبَةٍ، واحِدَةً فِى الدُّنْيا وَ ثِنْتَيْنِ وَ سَبْعِينَ كُرْبَةً عِنْدَ كُرْبَتِهِ الْعُظْمى، قالَ حَيْثُ يَتَشاغَلُ النّاسُ بِاَنْفُسِهِمْ [4].
هر کس که فرد با ایمانی را یاری نماید خداوند متعال از او هفتاد و سه ناراحتی را بر طرف می‌سازد که یکی از آنها در این دنیا و هفتاد و دوتای دیگر در اندوه و سختی بزرگ (منظور روز قیامت است) می‌باشد. سپس فرمود: آن زمان که جملگی مردم به خود مشغول هستند.
گره گشایی از کار مردم در کلام امامان معصوم (ع)
امام علی (ع)
- لایسْتَقیمُ قَضآءُ الْحَوائِجِ اِلاّبِثَلاثٍ: بِاسْتِصْغارِها لِتَعْظُمَ وَ بِاسْتِکتامِها لِتَظْهَرَ وَبِتَعْجِیلِها لِتَهْنَأَ [5].
مستجاب شدن و بر آورده گشتن حاجات جز با سه چیز درست نمی‌گردد: کوچک دانستن آن تا خود بزرگ شود، مخفی داشتن آن تا زمانی که نمایان گردد و تعجیل و شتاب در آن تا گوارا شود.
امام حسین (ع)
- اِنَّ حَوائجَ النّاسِ اِلَيْكُمْ مِنْ نِعَمِ اللّهِ عَلَيْكُمْ، فَـلا تَمِـلُّوا النِّعَمَ [6].
همانا نیازهای مردم به شما از نعمت‌های حق تعالی است برایتان. پس از این نعمات رنجور و خسته نگردید.
امام محمد باقر (ع)
- مَنْ مَشى فِى حاجَةٍ لاَِخيهِ الْمُسْلِمِ حَتّى يُتِمَّها اَثْبَتَ اللّهُ قَدَمَيْهِ يَوْمَ تَزِلُّ الاَْقْدامُ [7].
هر کس که در طریق رفع حاجت برادر مسلمان خویش حرکت نماید و تلاش کند تا آن را تمام نماید خداوند گام‌هایش را در آن روزی که قدم‌ها به لرزه در می‌آیند، ثابت می‌کند.
- اَوْحَى اللّهُ تَعالى اِلى مُوسى اِنَّ مِنْ عِبادِى مَنْ يَتَقَرَّبُ اِلَىَّ بِالْحَسَنَةِ، فَاُحَكِّمُهُ فِى الْجَنِّةِ، قالَ: وَ ما تِلْكَ الْحَسَنَةُ؟ قالَ تَمْشى فِى حاجَةِ مَؤْمِنٍ [8].
حق تعالی به موسی (ع) وحی نمود همانا برخی از بندگان من با حسنه و کار نیک به من نزدیک می‌گردند و من آنان را به بهشت داخل می‌کنم. موسی (ع) عرض کرد که کار حسنه و خیر چیست؟ فرمود: به بر آورده ساختن و راه اندازی کار مومن اقدام نمایی.
- اِنَّ بَعْضَ اَصْحابِهِ قالَ لَهُ: جُعِلْتُ فِداكَ، اِنَّ الشَّيعَةَ عِنْدَنا كَثيرُونَ، فَقالَ: هَلْ يَعْطِفُ الْغَنِىُّ عَلَى الْفَقيرِ؟ وَ يَتَجاوَزُ الْمُحْسِنُ عَنِ الْمُسيءِ وَ يَتَواسُونَ؟ قُلْتُ : لا. قالَ عليه السلام: لَيْسَ هؤُلاءِ الشّيعَةُ، اَلشّيعَةُ مَنْ يَفْعَلُ هكَذا [9].
همانا برخی از یاران امام باقر (ع) به ایشان گفتند: همانا در جامعه شیعه بسیار است، ایشان فرمودند: آیا غنی نسبت به فقیر مهربانی می‌کند؟ و آیا فرد نیکوکار از خطاکار در می‌گذرد و در موضوعات و مسائل مالی به هم یاری می‌رسانند؟ عرض نمودیم: خیر. پس ایشان فرمودند: پس این‌ها شیعه نمی‌باشند زیرا شیعه شخصی است که این‌گونه عمل می‌نماید.
امام صادق (ع)
- سُئِلَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله عَنْ اَحَبِ النّاسِ اِلَى اللّهِ؟ قالَ: اَنْفَعُ النّاسِ للِنّاسِ [10].
از پیامبر (ص) سوال شد که دوست داشتنی‌ترین مردم در نزد خداوند چه کسی است؟ ایشان بیان فرمودند: سودمندترین مردم برای مردم.
- ما قَضى مُسْلِمٌ لِمُسْلِمٍ حاجَةً اِلاّناداهُ اللّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى عَلَىَّ ثَوابُكَ وَ لا اَرْضى لَكَ بِدُونِ الْجَنَّةِ [11].
هیچ مسلمانی حاجت و نیاز مسلمان دیگری را بر آورده ننمود جز این‌که خداوند متعال به او فرمود: ثواب تو بر عهده‌ی من می‌باشد و به پایین‌تر از بهشت برایت رضایت نمی‌دهم (راضی نمی‌گردم).
- عَنْ اَحْمَدَ بْنِ عِيسى قالَ: قالَ لِى جَعْفَرُ بْنُ مُحُمَّدٍ عليه السلام اِنَّهُ لَيَعْرِضُ لِى صاحِبُ الْحاجَةِ فَاُبادِرُ اِلى قَضائِها مَخافَةَ اَنْ يَسْتَغْنِىَ عَنْها صاحِبُها [12].
از احمد بن عیسی روایت شده که امام صادق (ع) به ایشان می‌فرماید: حاجت‌مندی که نیازش را به من عرضه می‌کند من از ترس این که حاجتش بر آورده شده و بی نیاز شود و این عمل نیک را از دست بدهم، زود حاجت او را بر آورده می‌کنم و نیازش را برطرف می‌سازم.
- قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ؛ اَلْخَلْقُ عَيالِى فَاَحَبُّهُمْ اِلَىَّ اَلْطَفُهُمْ بِهِمْ وَ اَسْعاهُمْ فِى حَوائِجِهِمْ [13].
خداوند عز و جل فرمود: خلق خانواده من می‌باشند، پس دوست داشتنی‌ترین آنها در نزد من اشخاصی هستند که نسبت به مردم مهربان‌تر و در برآورده ساختن نیازهای آنان پُر تلاش‌تر باشند
امام موسی کاظم (ع)
- منْ لَمْ يَسْتَطِعْ اَنْ يَصِلَنا فَلْيَصِلْ فُقَراءَ شيعَتِنا [14].
هر آن‌کس که نمی‌تواند به ما صله کند به شیعیان ما که حاجتمند هستند رسیدگی کند.
- اِنَّ خَواتِيمَ اَعْمالِكُمْ قَضآءُ حَوائِجِ اِخْوانِكُمْ وَ الاِْحْسانُ اِلَيْهِمْ ما قَدَرْتُمْ وَ اِلاّلَمْ يُقْبَلْ مِنْكُمْ عَمَلٌ حَنُّوا عَلى اِخْوانِكُمْ وَ ارْحَمُوهُمْ تَلْحَقُوابِنا. [15]
همانا مُهر اعتبار کارهای شما بر آورده نمودن حاجت‌های برادرانتان و احسان به آن‌هاست تا آن‌جا که توان دارید و اگر که این‌گونه عمل ننمایید، عمل و کرداری از شما قبول نمی‌گردد. نسبت به برادران خویش مهربانی کنید و با آنان مدارا و سازش کنید تا به ما ملحق شوند.
منبع:
[1] مستدرک، ج 2، ص 406
[2] بحار الانوار، ج 74، ص 317
[3] بحار الانوار،ج 74، ص 312
[4] همان، ص 285
[5] بحار الانوار، ج 74، ص 318
[6] همان
[7] مستدرک، ج 2، ص 407
[8] بحارالانوار، ج 74، ص 306
[9] همان، ص 313
[10] بحار الانوار، ج 73، ص 339
[11] همان، ص 312
[12] بحار الانوار، ج 74، ص 317
[13] بحار الانوار، ص 336
[14] همان، ص 316
[15] مستدرک، ج 2، ص 406
- تلاوت ترتیل آیه 273 سوره بقره – مصطفی اسماعیل
لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا ۗ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ
(انفاقِ شما، مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته‌اند؛ (و توجّه به آیین خدا، آنها را از وطنهای خویش آواره ساخته؛ و شرکت در میدانِ جهاد، به آنها اجازه نمی‌دهد تا برای تأمین هزینه زندگی، دست به کسب و تجارتی بزنند؛) نمی‌توانند مسافرتی کنند (و سرمایه‌ای به دست آورند؛) و از شدّت خویشتن‌داری، افراد ناآگاه آنها را بی‌نیاز می‌پندارند؛ امّا آنها را از چهره‌هایشان می‌شناسی؛ و هرگز با اصرار چیزی از مردم نمی‌خواهند. (این است مشخّصات آنها!) و هر چیز خوبی در راه خدا انفاق کنید، خداوند از آن آگاه است.