انواع آب‌ ها در اسلام و احکام مرتبط با آن

آب این مایه حیات که امروزه به بهینه مصرف کردن آن به دلیل وابستگی بسیاری از صنایع به وجود این مایع هستی بخش سفارش و تاکید شده است، مایعی است که در احکام دین مبین اسلام به عنوان یکی از مطهرات (پاک کننده از ناپاکی‌ها یا همان نجاسات) – اصلی‌ترین آن‌ها – شناخته می‌شود و احکامی برای آن ذکر شده است که دانستن آن‌ها برای هر مسلمانی لازم است به همین سبب قصد داریم برای آشنایی بیشتر شما به صورت مختصر به معرفی انواع آب‌ ها در اسلام و احکام مرتبط با آن بپردازیم.

انواع آب‌ در اسلام

آب در اسلام به صورت کلی به دو نوع تقسیم بندی می‌شوند: آب مطلق و آب مضاف، که مراد از آب مطلق آبی است که بدون آن‌که قید یا شرطی برای آن بیان شود بتوان برای آن واژه آب را به تنهایی استفاده نمود و مقصود از آب مضاف آبی است که نمی‌توان به تنهایی و بدون تقیید و یا شرط کلمه‌ی آب را بر آن اطلاق کرد.

البته در تقسیم بندی جزئی‌تر آب را می‌توان به آب مطلق، مضاف، آب مشتبه، آب غیر مشتبه، آب کثیر (زیاد)، آب قلیل، آب مستعمل، آب غیر مستعمل و مشکوک و غیر مشکوک تقسیم کرد.

آب مطلق

همان‌گونه که در ابتدا گفته شد، به آبی، آب مطلق گویند که واژه آب بدون هیچ‌گونه قید و یا اضافه‌ای بر آن اطلاق گردد. آب قلیل و کثیر در این دسته جای دارند. البته فقیهان دینی در اقسام آب مطلق با هم در اختلاف هستند.

بعضی از آنان آب را به سه نوع، جاری، آب راکد و آب چاه تقسیم نموده و آب راکد را در دو قِسم قلیل و کثیر تعریف کرده‌اند.

برخی گفته‌اند که آب مطلق شش نوع است: جاری، آب چاه، باران، جوشنده‌ای که جاری نباشد، کُر و قلیل.

اما عده‌ای بیان داشتند که آب مطلق در پنج قِسم است و از انواع کُر، قلیل، چاه، آب باران و آب جاری نام برده‌اند.

در کنار تمامی این نظرات فقهایی دیگر نظری متفاوت داده‌اند، آنان بیان کردند که تقسیم بندی آب مطلق به این اقسام کار مفیدی نیست و تنها لازم است آن را به دو نوع معتصم و غیر معتصم تقسیم نمود به این معنا که اگر به آب مطلقی نجاست برسد اما آن آب تغییری نکند معتصم بوده نظیر آبی که جاری است و در غیر این صورت غیر معتصم می‌باشد. همان‌طور که می‌دانید آب قلیل خاصیت غیر معتصم بودن را دارا است.

در ادامه تعریفی از انواع آب‌ مطلق گفته شده را بیان می‌کنیم.

• آب کُر

به میزان آبی گفته می‌شود که اگر در ظرفی به طول، عرض و ارتفاع سه و نیم وجب ریخته شود آن ظرف پُر گردد و بر اساس کیلوگرم از 376 تا 480 کیلوگرم می‌باشد (فقها در این باره اختلاف دارند).

• آب چاه

به آبی که از کندن گودال عمیق به دست می‌آید، گفته می‌شود (آبی که از اعماق زمین بجوشد حتی اگر که کمتر از مقدار آب کُر باشد). به این نوع از آب مطلق اگر که نجاستی برسد تا آن هنگام که بو، رنگ و یا مزه‌اش تغییر ننماید، پاک می‌باشد اما مستحب این است که بعد از وصول برخی نجاست‌ها میزان آبی که در کتب احکام آمده است را از آن بکشند.

• آب کثیر

اصطلاحی است فقهی که در تضاد با آب قلیل ذکر شده است و انواع آب باران، آب چشمه، آب چاه، جاری و حمام را شامل می‌گردد. البته برخی اوقات آب کثیر در مقابل آب جاری استفاده می‌شود که مقصود آب کُر می‌باشد. آب کثیر را نجاستی برسد، نجس نمی‌گردد جز در مواردی که رنگ، بو و یا مزه‌اش به نجاست، عوض شود.

• آب قلیل

به میزان آبی که کمتر از آب کُر باشد گفته می‌شود. این قسم از آب‌های مطلق و جزو مطهرات (چیزهایی که از نجاست پاک می‌کنند) به شمار می‌رود. این آب با رسیدن نجاست به آن نجس می‌گردد

• آب راکد (محقون)

آبی که ثابت است و از جایی نجوشیده باشد. این آب اگر که به میزان آب کر باشد تابع احکام آن است و اگر که کمتر باشد احکام آب قلیل را می‌گیرد. همچنین اگر که این آب به منبع کُر یا آب جاری وصل باشد در نجس نشدن در ملاقات با نجاست، حکم آب جاری بر آن اجرا می‌شود.

• آب باران

آبی است که از آسمان می‌بارد و تنها آن هنگام پاک کننده است که به شکل عرفی گفته شود باران در حال باریدن است و بنا بر احتیاط به میزانی باشد که اگر بر زمینی سفت ببارد بر آن جریان پیدا کند و بارش تنها چند قطره کفایت نمی‌کند. آب باران اگر که بر شی نجسی ببارد آن را پاک می‌کند.

احکام مرتبط با آب مطلق

• آبی که مطلق است هر چیز نجس را پاک می‌کند.
• تمامی اقسام آب مطلق به جز آب قلیل در ملاقات با نجاست تا آن زمان که بو، رنگ یا مزه‌اش تغییر نکند پاک خواهد بود.
• وضو و غسلی که با آب مطلق انجام می‌گیرد صحیح است.
• اگر که شئ نجسی را در آب جاری یا کُر قرار دهند پاک گشته و خود آب نجس نمی‌گردد.
• آب کُر و آب جاری در تطهیر با هم هیچ اختلافی ندارند.
• در آب قلیل اگر که چیز نجسی فرو برده شود، نجس می‌گردد و آن‌چه را که نجس شده پاک نمی‌نماید.
• آب قلیل اگر که بر چیز نجسی ریخته شود، آن‌ را پاک می‌سازد اما آن میزان آبی که بعد از ریخته شدن بر چیز نجس از آن سرازیر می‌گردد، نجس می‌باشد.
• اگر که آب قلیل به شکل سرازیری و بدون فشار به پایین ریخته شود و بخش پایین آن با نجاست برخورد نماید در صورتی که سرازیری آب به شکلی باشد که جریان آب بالا به پایین بر آن صدق نماید قسمت بالایی آب پاک است.

آب مضاف

آبی است که چیزی به آن اضافه گشته است و یا از چیزی گرفته شده است و واژه آب به تنهایی بر آن صدق نمی‌کند نظیر آب میوه و یا آب نمک.

برای آب مضاف نیز احکامی ذکر شده‌اند از جمله:

• آبی که مضاف است در صورتی که اصل آن پاک باشد، پاک است ولی پاک کننده چیز نجس نیست.
• با آبی که مضاف است نمی‌توان وضو گرفت یا غسل نمود چرا که این آب حدث را برطرف نمی‌نماید.
• آبی که قبل‌تر مضاف بوده اما در حال حاضر میان مضاف و یا مطلق بودن آن شک است مضاف به شمار می‌رود.
• آب مضاف هر چقدر که زیاد باشد در برخورد با نجاست نجس می‌شود. اما اگر که با فشار از بالا به پایین و بعکس جریان داشته باشد در صورت نجس شده بخش دوم بخش اول نجس نمی‌شود (مثلا آب از بالا به پایین با فشار جریان دارد اگر که قسمت پایین نجس شود، بخش بالایی نجس نخواهد بود).
• بعضی از فقها بر این باورند که آب مضافی که نجس است اگر که بخار شود، پاک می‌گردد و آب حاصل شده از بخار نیز پاک می‌باشد.
• آب مضاف نجس اگر که با آب کُر یا جاری ترکیب شود به صورتی که دیگر لفظ آب مضاف به آن اطلاق نگردد، پاک می‌شود.

موسسه قرآنی معراج النبی استان خوزستان