مهدویت و امام زمان (عج) از جمله مباحث و موضوعات مهمی هستند که امروزه بیش از هر زمان دیگری به آن‌ها پرداخته می‌شود چرا که احساس نیاز به ظهور منجی برای رهایی از ظلم و ستم حاکم بر دنیا در افراد بسیاری و در سرتاسر جهان بروز کرده است. بروز چنین نیازی سبب ایجاد سوالات بسیاری در ذهن می‌شود که نیازمند جوابی درخور، کامل و صحیح هستند. از جمله این سوالات، پرسش درباره محل زندگی حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف است که در این نوشتار قصد داریم به شکلی جامع به آن بپردازیم.
مکان و محل زندگی امام مهدی (عج)
زمانی که گفته می‌شود امام مهدی (عج) در غیبت به سر می برند بدین معناست که کسی از محل سکونت ایشان در این دوران مطلع و با خبر نیست و هر آن‌چه که بیان شده از روی حدس و گمان و بر اساس برخی از احادیث جامع روایت شده از بزرگان دین می‌باشد. البته این نظر را میتوان به طور قاطع بیان کرد که بدون شک امام زمان (عج) بر روی این کره خاکی ساکن هستند و در عوالمی دیگر به سر نمی‌برند چرا که طبق تعالیم دینی زمین از خلیفه‌ی خدا خالی نخواهد بود و اگر که گفته شود ایشان در جایی غیر از زمین سکونت دارند با تعالیم قرآنی و دینی منافات و تضاد خواهد داشت.
روایات موجود درباره محل زندگی امام مهدی (عج)
روایاتی که در آن‌ها به محل زندگی امام مهدی (عج) اشاره شده است را میتوان به چند دسته تقسیم نمود:
- گروه یا دسته اول روایات و احادیثی هستند که برای حضرت مکان و محل ویژه‌ای را ذکر نکرده‌اند و از محتوای آن‌ها این‌چنین بر می‌آید که امام غایب در کوه و بیابان و مکان‌هایی که هیج شخصی از آن‌ها با خبر نیست، روزگار می‌گذراند.
به عنوان نمونه میتوان به سخن حضرت مهدی (عج) به علی بن مهزیار اهوازی اشاره کرد، آن‌جا که می‌فرماید: ای پسر مهزیار، پدر من، امام حسن عسکری علیه السلام به من فرمان داد که برای سکونت، کوه‌های سخت و سرزمین‌های خشک (بی آب و علف) و دور را انتخاب کنم [1]. طبق روایاتی از این دست میتوان گفت که حضرت در جا و مکانی به دور از افراد (شهرها) سکونت کرده و از آن مکان اطلاعاتی وجود ندارد.
- در بخش دیگری از روایات مکان زندگی حضرت (عج) سرزمین‌های مکه و مدینه و مکان‌هایی خاصی در این بخش از جهان ذکر شده است.
مثلا در روایتی از امام محمد باقر (ع) آمده است: صاحب این امر (مقصود امام مهدی (عج) است) مجبور به کناره گیری است و او در هنگام کناره گیری ناگزیر از داشتن توان است. او با وجود آن سی نفر (اصحاب ویژه و خاص) هیچ گونه هراس یا خوفی ندارد. چه مکان و جایگاه خوبی است طیبه (بر اساس نوشته‌های معتبر موجود طیبه نامی دیگر برای شهر مدینه است) [2]. کوه رضوی در اطراف مدینه منوره و ذی طوی که کوهی در حوالی شهر مکه مکرمه است را از دیگر جایگاه‌ها و محل‌های زندگی حضرت (عج) برشمرده‌اند
- در دسته‌ای دیگر از روایات موجود برای امام (عج) مکانی خاص و یا دور از دسترس افراد ذکر نشده است. طبق این روایت‌ها امام در میان مردم روزگار می‌گذراند و به شکلی ناشناس در میانشان زندگی می‌کند.
در بخشی از سخنان امام صادق علیه السلام درباره حضرت این‌چنین آمده است: … صاحب مظلومتان همانب که از حق خویش محروم گشته است و صاحب این امر است، در بین مردم رفت و آمد می‌کند، در بازارهایشان گام می‌نهد و بر فرش‌هایشان قدم می‌گذارد اما او را نمی‌شناسند تا هنگامی که حق تعالی به او رخصت معرفی خویش را بدهد همانگونه که به یوسف اجازه داد، آن هنگام که برادرانش از او سوال کردند که آیا یوسفی؟ و او گفت: آری یوسفم. [3]
نتیجه گیری
ممکن است سوال شود که کدام دسته از روایات قابل قبول هستند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که این روایت‌ها با هم اگر چه در ظاهر اختلاف دارند اما اگر که به شکلی جامع به مورد بررسی قرار گیرند منافاتی در آن‌ها مشاهده نمی‌شود چرا که میتوان اینگونه بیان کرد که حضرت (عج) مکان ثابتی برای سکونت ندارد و به اقتضای شرایط و بر اساس امر خداوند حکیم در هر یک از مکان‌های ذکر شده حضور خواهد داشت.
منابع:
[1] کتاب الغیبت (طوسی)، ص 161
[2] برگرفته از اصول کافی، ج 1، ص 340
[3] کتاب الغیبت (نعمانی)، ص 315