علق، یکی دیگر از سوره‌های قرآن کریم است که از نوزده آیه کوتاه تشکیل شده و جزو مفصلات به شمار می‌رود. این سوره که به إقرا نیز شهرت دارد نخستین سوره‌ای می‌باشد که بر جان و دل پیامبر اکرم (ص) و در مکه نازل شده است [1]. سوره علق نود و ششمین سوره قرآن بر اساس ترتیب کنونی سوره‌هاست و در جزء سی‌ام این کتاب آسمانی قرار دارد.
نام این سوره به معنای خون بسته شده است که به آفرینش آدمی اشاره دارد. در واقع حق تعالی در این سوره که جزو عزائم (سوره‌هایی که سجده واجب دارند. خواندن این سوره‌ها بر فرد حائض یا در حال جنابت ممنوع است) قرآن به شمار می‌رود و در ابتدای آن به پیامبر (ص) دستور تلاوت داده است، از آفرینش آدمی، تکامل آن و نعمت‌هایی که به او ارزانی شده سخن گفته است. علاوه بر این‌ها خداوند اشاره‌ای به کیفر دردناک و سخت افرادی که مانع هدایت انسان‌ها و انجام عمل نیک‌اند، کرده است و در انتها به سجده نمودن و تقرب به خداوند امر می‌نماید.
شأن نزول سوره علق
به باور و بیان جمع کثیری از مفسران قرآن کریم سوره مبارکه علق اولین سوره‌ای است که بر جان و دل پیامبر رحمت (ص) نازل گردیده است. درباره شأن نزول این سوره ذکر شده که روزی پیامبر (ص) به غار حرا برای راز و نیاز با معبود رفته بود که فرشته وحی، جبرئیل امین به نزد او آمد و گفت: ای محمد بخوان، حضرت فرمودند: من قرائت کننده نیستم. جبرئیل او را به آغوش گرفت و فشرد و دوباره گفت: بخوان! رسول رحمت (ص) دوباره همان جواب را تکرار نمود. جبرئیل دوباره حضرت را به آغوش کشید و فشرد و گفت: بخوان که همان جواب را از حضرت محمد (ص) برای سومین بار شنید. جبرئیل سومین بار او را در آغوش کشید اما این بار پنج آیه نخست سوره علق که با «اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ…» شروع می‌شود را گفت و از دیده رسول الله (ص) پنهان گردید. پیامبر (ص) که با دریافت اولین وحی بسیار خسته شده بود به خانه و نزد خدیجه (س) رفت و فرمود: من را بپوشانید و جامه‌ای بر من قرار دهید تا استراحت نمایم [2].
فضائل و خواص سوره علق در کلام معصومین
رسول الله (ص) درباره فضائل و خواص سوره علق می‌فرمایند: هر شخصی که سوره علق را قرائت نماید خداوند متعال پاداش فردی که تمامی سوره‌های مفصل (به سوره‌های 47 تا 114 قرآن کریم، سوره‌های مفصل گویند) را تلاوت نموده، به او می‌دهد [3].
همچنین از ایشان نقل شده است که هر کس در سفر دریایی خود سوره علق را به همراه داشته باشد از غرق شدن در امان است [4].
علاوه بر این‌ها رسول خدا (ص) فرمودند: اگر که سوره مبارکه علق بر انبار یا مخزنی قرائت گردد، حق تعالی آن را از آفات و سارقان محفوظ دارد تا زمانی که مالکش آن را خارج سازد. [5]
امام صادق (ع) نیز درباره فضیلت و خواص سوره علق فرمودند: هر آن‌که سوره علق را در شب یا روز تلاوت نماید و بعد از آن بمیرد، شهید از دنیا رفته است و هم رتبه با شهیدان است و به مانند کسی است که در رکاب پیامبر اکرم (ص) جهاد نموده است [6].
منابع:
[1] طبق نظر اکثر مفسرین
[2] ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، 1375 ش، ج 20 (بیان شده که ایشان این مطلب را از منابع اهل سنت اخذ نموده است).
[3] مجمع البیان، تفسیر اطیب البیان
[4] تفسیر البرهان، ج 5، ص 695
[5] تفسیر البرهان، ج 5، ص 695
[6] ثواب الاعمال، ص 124
- تلاوت تحقیق سوره علق – خلیل الحصری