سوره مبارکه قدر از پر فضیلت‌ترین سوره‌های قرآن مجید می‌باشد. این سوره متشکل از پنج آیه است و در شهر مکه بر رسول خاتم (ص) نازل شده است. در این سوره حق تعالی از عظمت و فضیلت شب قدر سخن گفته است. در واقع خداوند متعال این شب را که تا طلوع صبح سراسر رحمت و امنیت است را شبی معرفی نموده که در آن تقدیرات آدمی رقم می‌خورند و ملائکه و روح به اذن خداوند نازل می‌گردند. در این نوشتار و در ادامه مطلب پیشین که به تفسیر بخشی از این سوره اختصاص داده شده بود، به ادامه تفسیر آیات نورانی سوره مبارکه قدر خواهیم پرداخت.
سوره مبارکه قدر
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
إِنّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَـه الْقَدرِ (1) وَ ما أَدْراکَ ما لَيْلَـ‹ُ الْقَدْر (2) لَيْلَـ‹ُ الْقَدرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلائِکَـ‹ُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ (4) سَلامٌ هِيَ حَتّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5).
ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم (1) و تو چه می‌دانی که شب قدر چیست؟ (2) شب قدر برتر و بهتر از هزار ماه است (3) در آن شب ملائکه‌ی الهی و موجودی که برتر از آنان است (روح – جبرئیل) به اذن و فرمان خداوندگارشان برای مقدر نمودن هر کاری، نازل می‌گردند (گفته شده که فرشتگان بر مقام ولایت رسول و امام عصر (ع) فرود می‌آیند) (4) آن شب (قدر) تا طلوع سپیده سحر سراسر رحمت و امنیت می‌باشد (5)
تفسیر سوره قدر – بخش دوم
در مطلب پیشین سه آیه نخستین سوره تفسیر و شرح داده شدند، حال به تفسیر ادامه سوره خواهیم پرداخت.
خداوند متعال در آیه سوم به توصیف شب قدر پرداخته و از فضیلت و بزرگی آن که برتر و بهتر از هزار ماه سخن می‌گوید. در آیه چهارم سوره قدر حق تعالی برای توصیف بیشتر این شب می‌فرماید: در آن شب ملائکه‌ی الهی و موجودی که برتر از آنان است (روح – جبرئیل) به اذن و فرمان خداوندگارشان برای مقدر نمودن هر کاری، نازل می‌گردند.
واژه «تنزل» فعل مضارعی می‌باشد که بر استمرار دلالت دارد (بیان گردیده که این فعل در اصل تتنزل بوده است)، پس بر اساس این فعل می‌توان متوجه شد که شب قدر مختص زمان رسول الله (ص) و نزول قرآن کریم نبوده است و به علت استمرار همچنان این شب وجود دارد که در هر سال تکرار می‌گردد.
در آیه چهارم خداوند متعال از واژه «روح» استفاده کرده است که خداوند آن را جدای از فرشتگان نام برده است. اما منظور و مقصود از «روح» چیست؟ در این مورد میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد، برخی اظهار داشته‌اند که روح همان فرشته مقرب الهی «جبرئیل» است که به آن روح الامین نیز گفته می‌شود و بعضی دیگر روح را به «وحی» تفسیر نموده‌اند چرا که در آیه 52 سوره مبارکه شوری روح به وحی تفسیر و معنا گشته است آن‌جا که حق تعالی می‌فرماید: وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا … (همانطور که بر پیغمبران پیشین وحی نمودیم بر تو نیز به فرمان خویش وحی کردیم)، پس معنا و مفهوم آیه اینگونه می‌شود: ملائکه با وحی الهی در زمینه تعیین مقدرات انسان‌ها در آن شب (شب قدر) نازل می‌گردند.
علاوه بر دو تفسیری که بیان شدند تفسیر دیگری نیز وجود دارد که به نظر می‌رسد معنا و مفهوم مناسب‌تر و نزدیک‌تری دارد. بر اساس این تفسیر روح آفریده و مخلوق عظیم و بزرگی است که برتر و بالاتر از ملائکه می‌باشد، همانگونه که از امام جعفر صادق (ع) روایت شده است که فردی از ایشان سوال نمودند که آیا روح همان جبرئیل امین است؟ و ایشان در پاسخ فرمودند: جبرئیل از فرشتگان است و روح بزرگ‌تر (اعظم) از ملائکه می‌باشد مگر خداوند متعال نمی‌فرماید: فرشتگان و روح نازل می‌گردند؟ پس می‌توان اینگونه گفت که این دو با هم تفاوت دارند.
در انتهای آیه چهارم عبارت «من کل امر» آمده است، منظور و مقصود از این عبارت چیست؟ در حقیقت مقصود این است که ملائکه الهی برای مقدر نمودن سرنوشت انسان‌ها و آوردن هر خیر و برکتی در آن شب نازل می‌گردند و هدف از نزول آنان رسیدگی و انجام این امور می‌باشد. البته می‌توان اینگونه بیان نمود که هر سرنوشت و تقدیر و هر امر خیری را با خود می‌آورند.
برخی نیز در این باره گفته‌اند که مقصود این است که آنان به امر خدا و بر اساس دستور و فرمان او نازل می‌شوند.
اما از میان تفاسیری که بیان شد اولین تفسیر مناسب‌تر است.
همچنین خداوند در این آیه از تعبیر «ربهم» که به امر ربوبیت و تدبیر الهی برای عالم اشاره دارد، استفاده کرده است. این تعبیر تناسب نزدیکی به کار ملائکه‌ای که در این شب نازل می‌شوند دارد، چرا که آنان برای مقدر کردن امور و کارها نازل می‌شوند و در حقیقت امری که به آن‌ها محول شده است خود گوشه‌ای از امر ربوبیت و تدبیر پروردگار جهانیان است.
در ادامه و در آخرین آیه این سوره کوتاه و پر معنا حق تعالی می‌فرماید: آن شب (قدر) تا طلوع سپیده سحر سراسر رحمت و امنیت است.
در شب قدر هم قرآن کریم نازل شده است و هم عبادت خدا و احیاء آن برابری می‌کند با هزار ماه و هم اینکه خیر و برکت خداوند در آن شب بر سر انسان‌ها نازل می‌شود و هم رحمت ویژه و خاص خداوند شامل حال بندگان می‌شود و هم ملائکه و روح در این شب به امر خدا نازل می‌شوند. پس بر اساس آن‌چه که بیان شد این شب سراسر سلامتی و امنیت است.
در برخی از روایات نیز ذکر شده است که در آن شب شیطان در غل و زنجیر است، پس شبی است توأم با امنیت و سلامت.
پس به کار بردن واژه سلام (به معنای سلامت) برای آن شب به جای به کار بردن واژه سالم نوعی تاکید است همانگونه که برخی اوقات گفته می‌شود فلانی عین عدالت است.
البته برخی بیان داشته‌اند که به کار بردن واژه سلام برای آن شب به این سبب است که ملائکه همواره به هم یا به مومنان سلام می‌کنند و یا به حضور اولیا الهی (رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع)) رسیده و سلام می‌کنند (جمع میان تفاسیر امکان‌پذیر است).
در هر صورت شب قدر شبی است سراسر رحمت، نور، خیر، برکت، سعادت و … که از هر نظر بی نظیر است.
در حدیثی از امام محمد باقر (ع) اینگونه آمده است که از ایشان پرسیدند آیا شما می‌دانید که شب قدر کدام شب است؟ و ایشان در جواب فرمودند: چطور نمی‌دانیم در حالی که فرشتگان الهی بر گِرد ما طواف می‌کنند.
- تلاوت تحقیق سوره قدر – استاد کریم منصوری