شرح دعای ششم صحیفه سجادیه بخش هشتم

در این مطلب و در ادامه مطالب قبلی، به شرح برخی دیگر از فرازهای دعای پُر محتوای ششم صحیفه سجادیه حضرت زین العابدین (ع) خواهیم پرداخت.

فراز دهم دعای ششم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ يَسِّرْ عَلَى الْكِرَامِ الكاتبِينَ مَؤُونَتَنَا، وَ امْلَأْ لَنَا مِنْ حَسَنَاتِنَا صَحَائِفَنَا، وَ لَا تُخْزِنَا عِنْدَهُمْ بِسُوءِ أَعْمَالِنَا.

خداوندا رنج و زحمت را از فرشتگان بزرگوار و ارجمندی که نویسندگان اعمال ما هستند به سبب ثبت معاصی بر طرف نما (بکاه) و نامه‌های اعمال ما را از کارهای نیک اکنده و پُر گردان و ما را در نزد آن‌ها به جهت اعمال و کارهای بد و زشت‌مان رسوا مساز.

شرح فراز دهم دعایی ششم صحیفه

در میان فرشتگان، ملائکه‌ای هستند که به اذن خداوند متعال مسئول ثبت اعمال آدمی می‌باشند، آنان با ثبت کارهای زشت و معاصی انسان به رنج و محنت می افتاند و با ثبت اعمال نیک انسان شاد و مسرور می‌گردند.

در این فراز از دعای ششم حضرت زین العابدین (ع) از پروردگار متعال طلب برطرف نمودن و کاستن رنج و محنت از این کاتبان می‌کند. در روایتی این چنین آمده است که در شگفت از بنی آدم است که دو فرشته همراه او می‌باشند و زبان او قلم آنان و ترشحات دهان او مُرکبشان می‌باشد، پس چطور است که بنی آدم حرف‌هایی را بر زبان جاری می‌سازد که برای او سودمند نیستند.

همچنین بیان شده: بزرگی شخصی را مشاهده کرد که در حال فحاشی کردن است، آن بزرگ خطاب به شخص گفت: تو هم اکنون در حال املا گفتن به دو فرشته نگهبان خود هستی و آنان در دفتر، اعمال تو را ثبت می‌کنند.

حال منظور از زحمت و رنج چیست؟ در واقع معنا و مفهوم زحمت این است که آن دو فرشته سیرت پاکی دارند زیرا آن‌ها از عالم ملکوت می‌باشند و هیچ گونه تناسبی با معاصی ندارند و به همین دلیل هنگامی که با کارهای زشت آدمیان رو به رو می‌گردند با رویدادهایی مواجه می‌شوند که برای آن‌ها غیر قابل پذیرش هستند و بدین سبب است که ناراحت شده و به رنج می‌افتند. آنان بدون چشم پوشی با ابزاری دقیق تمامی اعمال انسان‌ها را به ثبت می‌رسانند. آیه 29 سوره جاثیه، آیه 13 سوره اسراء و آیه 8 سوره زلزال تنها برخی از آیات قرآن مجید می‌باشند که به حسابرسی دقیق و فاش شدن اسرار انسان‌ها در روز قیامت اشاره دارند.

فراز یازدهم دعای ششم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا فِي كُلِّ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِهِ حَظّاً مِنْ عِبَادِكَ، وَ نَصِيباً مِنْ شُكْرِكَ وَ شَاهِدَ صِدْقٍ مِنْ مَلَائِكَتِكَ.

خداوندا! برای ما در هر ساعتی از ساعات روز حظ و بهره‌ای از بندگانت و نصیبی از شُکر و سپاست و شاهد (گواه) صدق و راستی از فرشتگان خود برایمان قرار ده.

شرح فراز یازدهم

روایت گردیده که در روز قیامت و حسابرسی پروردگار متعال بیست و چهار مخزن را باز می‌کند که برخی پُر نور، برخی دیگر مملؤ از آتش و ظلمت و بعضی دیگر تهی می‌باشند و این بیست و چهار مخزن کنایه از اوقات و ساعات شبانه روز هستند. آن‌هایی که از نور سرشار هستند برای زمانی است که فرد به انجام عمل صالح و نیک مشغول بوده است و آن‌هایی که پُر از آتش‌اند و ظلمانی برای اوقاتی است که شخص معصیت کرده است و اوقاتی که به بیکاری گذشته مخزن آن خالی است.

و درباره واژه «عبد» آنجا که امام سجاد (ع) فرموده‌اند: بهره‌ای از بندگانت (حظا مِن عبادک)، بر اساس آیات، روایات و ادعیه‌های موجود به گروه‌های مختلفی اطلاق شده است:

• طبق آیه نود و سه سوره مریم «إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا»، عبد به همه‌ی موجودات اشاره دارد.
• در آیه 19 سوره زخرف خداوند ملائکه را مخلوق و عبد خود معرفی کرده است آن‌جا که می‌فرماید: « وَ جَعَلُوا الْمَلَائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا …».
• برخی اوقات نیز خداوند جمعی از انسان‌ها را که از جایگاه والایی برخوردارند و توانسته‌اند مراتب کمال را طی کنند، عبد خویش می‌خواند. بخش ابتدایی آیه 65 سوره اسراء به این گروه اشاره می‌کند.
• این واژه همچنین برای پیامبران در سوره‌های مختلف قرآن کریم به کار رفته است. به طور مثال خداوند درباره حضرت ایوب و حضرت سلیمان در دو آیه مختلف از سوره ص اینگونه می‌فرماید: «نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ».

معصومین علیهم السلام کامل‌ترین انسان‌ها در میان بندگان خدا می‌باشند و دیگر انسان‌ها می‌توانند با انجام دستورات و اوامر آن‌ها که بدون شک برگرفته از کلام الهی است در راهی که آنان طی نموده‌اند قدم گذاشته و در آن حرکت کنند. درباره بهره‌ای از بندگانت می‌توان دو احتمال را بیان کرد اگر چه احتمال دوم قوی‌تر است.

اول اینکه احتمال است که امام سجاد (ع) در این بخش بهره‌وری از بندگان صالحی را طلب می‌کند که در میان امت زندگی می‌کنند. البته لازمه بهره‌وری را می‌توان هم‌نوا و تناسب داشتن با آن افراد صالح عنوان کرد زیرا اگر که انسان سنخیتی با عباد صالح نداشته باشد چطور می‌تواند حظ و بهره‌ای از آنان ببرد؟!

دومین احتمال این است که انسان در هر دورانی می‌تواند حظ و بهره‌ای از انسان‌های صالح ببرد به شرطی که با آنان سنخیت داشته باشد، برای نمونه می‌توان به ابو لهب اشاره کرد، او هم دوره با پیامبر خدا (ص) بود اما حظ و بهر‌ه‌ای نصیبش نشد اما افرادی بوده‌اند که در قرون بعدی پا به عرصه‌ی گیتی گذاشته‌اند که بر اساس مرتبه‌ی علمی و عملی‌شان از وجود پر خیر و برکت حضرت محمد (ص) و ائمه اطهار (ع) بهره‌ور گشته‌اند.

در ادامه این فراز حضرت (ع) از خداوند بهره و نصیبی از شُکر و سپاس طلب می‌نماید که این خود نشان دهنده‌ی این است که شاکرین از مرتبه و منزلت والایی برخوردارند. در قرآن کریم آیه 13 سوره سبأ خداوند فرموده: و اندکی از بندگان من سپاسگزارند و این خود موید این است که شاکرین جایگاه بلندی دارند که هر شخصی توانایی ورود به این مقام را ندارد.

و در بخش آخر این فراز امام سجاد (ع) از خداوند متعال گواه و شاهد صدقی از فرشتگان را طلب می‌کند که بر این حالات ناظر و گواه باشند. این عبارت را می‌توان جزو رموز و اسرار عظیم این فراز دانست زیرا گویای آمادگی روحی اوست که نیرو و قوای عقلانی و معنوی‌ش با تمامی گنجایش در این جایگاه قرار گیرد و از برکت پیشوایان معصوم و اندیشمندان الهی بهره‌مند شود و در ادامه شُکر صادقانه را طلب نموده که شُکر وسپاس این نعمت بزرگ استفاده و به کار گیری بهره‌ها و نصیب‌هایی است که بزرگان آن‌ها را به کار بسته‌اند.

• تلاوت تحقیق آیه 13 سوره سباء – استاد کریم منصوری