سوره بینه یکی دیگر از سوره‌های جزء سی‌ام کتاب آسمانی قرآن کریم می‌باشد. این سوره بنا بر اکثریت روایات موجود، در شهر مدینه و بعد از سوره حشر بر پیامبر نازل گردیده است. بینه که به اهل الکتاب نیز شهرت دارد دارای هشت آیه است و خداوند متعال در آن به دیر باوری و ایمان نیاوردن اهل کتاب و در امتداد آنها مشرکان به حضرت محمد (ص) و دین مبین اسلام اشاره کرده است. همچنین پروردگار عالمیان این گروه از انسان‌ها را بدترین آفریده‌ها معرفی نموده و آنها را سزاوار عقوبت خود دانسته است و از سویی دیگر مومنان و صالحین را به بهشت مژده داده است. در این مطلب قصد داریم به تفسیر سوره بینه بپردازیم.
سوره بینه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ ﴿۱﴾ رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً ﴿۲﴾ فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ ﴿۳﴾ وَ مَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ ﴿۴﴾ وَ مَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَ يُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ ﴿۵﴾ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أُولَئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ ﴿۶﴾ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ ﴿۷﴾ جَزَاؤُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ ﴿۸﴾
کافران از اهل کتاب و مشرکان (می‌گفتند) دست از آئین خود بر نمی‌دارند تا برهان آشکاری برای آنها بیاید (1) رسول و فرستاده‌ای از سوی خدا که صحیفه‌های پاکی را (بر آنان) تلاوت کند (2) و در آن نوشته‌های صحیح و با ارزشی باشد (اما زمانی که آمد ایمان نیاوردند، همانند اهل کتاب) (3) اهل کتاب (نیز در دین خدا) اختلاف نکردند مگر پس از آن‌که برهان آشکاری برای آنها آمد (4) و به آنان فرمانی داده نشد جز اینکه خداوند متعال را پرستش نمایند در حالی که دین خود را برای او خالص کنند و از شرک به توحید بازگردند، نماز را به پا دارند و زکات را پرداخت کنند و این است آئین راست و پایدار (5) همانا کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش جهنم‌اند، جاودانه در آن می‌مانند، آنان بدترین آفریده‌ها می‌باشند (6) همانا کسانی که ایمان آوردند و کارهای نیک و صالح انجام دادند، برترین مخلوقات خداوند هستند (7) پاداش و جزای آنان در نزد پروردگارشان باغ‌های بهشت جاویدان و همیشگی است که از زیر درختانش نهرها جاری است، همیشه در آن می‌مانند، هم خداوند از آنان خشنود است و هم آنها از خداوند راضی و خشنود هستند و این (جایگاه بالا) برای فردی است که از پروردگار خویش بترسد (8) [1].
تفسیر سوره مبارکه بینه [2]
در ابتدای سوره بینه خداوند متعال به اوضاع اهل کتاب و مشرکان عرب پیش از آن‌که دین مبین اسلام ظهور کند پرداخته است و می‌فرماید: آنان ادعا داشتند که از دین و آئین خویش دست بر نخواهند داشت تا زمانی که برهان و دلیلی آشکار و روشن و فرستاده‌ای بر حق برایشان بیاید، رسولی که از سمت خدا مبعوث شده باشد و صحف پاک را بر ما تلاوت نماید، صحیفه هایی (کتب) که در بردارنده نوشته‌های صحیح، استوار و با ارزش باشند.
همانگونه که مشاهده می‌کنید اهل کتاب و مشرکان پیش از ظهور اسلام و بعثت رسول خاتم (ص) اینگونه ادعایی داشتند اما پس از بعثت پیامبر (ص) و نزول قرآن کریم که بینه‌های آشکار و روشن‌اند، از ادعای خود برگشته و در دین خدا اختلاف نمودند.
در واقع آیات ابتدایی سوره (یک تا چهار) بازگو کننده ادعایی است که مشرکان و اهل کتاب داشتند. ادعایی که پس از ظهور اسلام ناب از آن سر باز زده و به مقابله و مجادله با آن براهین آشکار و راستین (پیامبر (ص) و قرآن کریم که کلام خداوند است) پرداختند. البته در این میان گروهی بودند که مسیر ایمان و حق را پیش گرفتند.
در آیه 89 سوره بقره نیز خداوند به این موضوع اشاره نموده و می‌فرماید: و هنگامی که از سوی خداوند، کتابی برای آنان آمد (قرآن کریم) که موافق با نشانه‌هایی بود که با خود داشتند (تورات تصدیق کننده آن بود)، و قبل از این (پیش از بعثت)، آنان به خود نوید پیروزی بر کافران می‌دادند (که با یاری آن، بر دشمنان ظفر یابند) با این همه، زمانی که نزد آنان آمد (کتاب آسمانی قرآن و رسول الله (ص) که وصفش را شنیده بودند)، به آن کافر گشتند، پس لعنت خداوند بر کافران باد [3].
پس واضح و مبرهن است که اهل کتاب انتظار بعثتی چنین را داشتند و به طور قطع مشرکان عرب آن دوران که اهل کتاب را از خود داناتر می‌دانستند سخنان آنان را تصدیق کرده و با آنها هم‌نوا بوده‌اند اما پس از آن‌که آمال و آرزوهایشان محقق شد، راه خود را تغییر دادند و در صف و گروه مخالفان قرار گرفتند.
گروهی از مفسران قرآن کریم برای آیات نخستین سوره بینه تفسیری دیگر را بیان نموده‌اند، آنان گفتند که مفهوم این است که آنان به راستی نه بر حسب ادعا از آئین خویش دست نمی‌کشیدند و جدا نمی‌گشتند تا برهان و بینه‌ای روشن و آشکار به سویشان آید.
اما معنای این کلام آن است که پس از اینکه بینه و دلیل آشکار برای آنها آمد، آنان ایمان آوردند در حالی که آیات بعدی این موضوع را نشان نمی‌دهد مگر اینکه بیان گردد منظور ایمان آوردن گروهی از آنان می‌باشد هر چند در اقلیت باشند.
در هر صورت این تفسیر دور به نظر می‌آید.
فخر رازی در تفسیری که نگاشته است آیه نخست سوره بینه را از پیچیده‌ترین آیات قرآن برشمرده است که با آیه‌های پس از خود در تضاد می‌باشد
البته تفسیر دیگری نیز وجود دارد و آن این است که خداوند متعال اهل کتاب و مشرکان را به حال خویش رها نمی‌کند تا زمانی که حجت را بر آنها کامل گرداند (اتمام حجت کند) و دلیل و برهانی برای آنها بفرستد و راه درست را به آنان نشان دهد. پس برای هدایتشان رسول الله (ص) را مبعوث گردانید.
می‌توان اینگونه گفت که آیه اول سوره به قاعده لطف در علم کلام اشاره دارد و آن این است که پروردگار متعال برای هر یک از اقوام و ملل دلائل و براهین آشکاری خواهد فرستاده تا با آنان اتمام حجت کند.
واژه بینه در آیه نخست به معنای برهان و دلیل آشکار است که بر اساس آیه دوم سوره مصداق آن پیامبر اکرم (ص) است در حالی که قرآن کریم بر زبانشان جاری بود (قرآن را بر زبان داشت).
واژه «صحف» جمع کلمه صحیفه است و به معنای برگه‌هایی است که چیزی بر آنان کتابت می‌کنند و معنا و مفهوم آن در آیه دوم محتوای برگه‌ها است زیرا حضرت محمد (ص) هرگز چیزی را از روی برگه نمی‌خواندند.
همچنین واژه «مطهره» در این آیه مبارک به پاک بودن آن از هر نوع شرک، دروغ، باطل و دخالت شیاطین از جن و انس اشاره دارد.
در تایید این سخن می‌توان به آیه چهل و دوم سوره فصلت اشاره کرد آنجا که خداوند می‌فرماید: هیچ گونه باطلی نه از پیش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمی‌اید.
ادامه دارد …
منابع:
[1] برگرفته از ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
[2] بر اساس تفسیر نمونه
[3] برگرفته از ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
- تلاوت ترتیل سوره بینه – استاد شهریار پرهیزگار