با فرا رسیدن سال نو که با صله رحم، هدیه دادن و هدیه گرفتن همراه است (البته در این دوران که کرونا بی رحمانه جان بسیاری از هموطنان را می گیرد بهترین هدیه ای که می توان به یکدیگر داد حفظ جان هم با رعایت پروتکل های بهداشتی و ماندن در خانه می باشد) بر آن شدیم تا کلام بزرگان معصوم علیه السلام را در این باره به شما عزیزان هدیه دهیم تا با بهره مندی از آن ها به اهمیت انجام دادن این عمل در دین اسلام پی ببرید. هدیه دادن در اسلام جزو کارهای نیک و بسیار پسندیده است به گونه ای که بر اساس روایات و احادیث، سببی برای ایجاد اُلفت، دوستی و محبت میان افراد معرفی شده است. البته هدیه در اسلام تنها به امور مادی محدود نشده است بلکه امور معنوی را نیز شامل می گردد و بهترین هدیه ها آن هایی است که سبب اعتلای روح و قرار گرفتن در مسیر هدایت و تقرب به معبود شوند.
هدیه و هبه در کلام رسول الله (ص)
- تَهادَوا تَحابُّوا، تَهادُوا فإنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائنِ [1].
به همدیگر هدیه دهید تا نسبت به هم با محبت گردید، به هم هدیه دهید چون که هدیه کینه ها را از میان بر می دارد.
- نِعمَ العَطِيَّةُ و نِعمَ الهَدِيَّةُ كَلِمَةُ حِكمَةٍ تَسمَعُها [2]
چه نیکو هبه و هدیه ای است سخن و حرف حکیمانه ای که آن را می شنوی.
- ما أهدى مُسِلمٌ لأخيهِ هَدِيَّةً أفضَلَ مِن كَلِمَةِ حِكمَةٍ ؛ يَزيدُهُ اللّه ُ تعالى بها هُدى ، أو يَرُدُّهُ بها عن رَدى [3].
برترین هدیه ای که شخص مسلمان می تواند به برادر مسلمان خویش بدهد سخن و حرف حکیمانه ای است که پروردگار قادر متعال به وسیله آن بر هدایتش اضافه نماید یا او را از تباهی و نابودی نگاه دارد.
- الهَدِيَّةُ على ثَلاثَةِ أوجُهٍ: هَدِيَّةُ مُكافاةٍ، و هَدِيَّةُ مُصانَعَةٍ، و هَدِيَّةٌ للّهِ عَزَّ و جلَّ [4]
هدیه بر سه وجه است: هدیه برای جبران، هدیه برای تملق و چاپلوسی (رشوه ای) و هدیه به خاطر خداوند عز و جل.
- عن رسولِ اللّه ِصلى الله عليه و آله ـ لِعائشةَ لَمّا أهدَت إلَيها امرأةٌ مِسكينَةٌ هَدِيَّةً فلَم تَقبَلْها رَحمَةً لَها: أ لاَ قَبِلتيها مِنها و كافَيتيها مِنها؟! فلا تَرى أنَّكِ حَقَّرتيها! يا عائشةُ، تَواضَعي فإنَّ اللّه َ يُحِبُّ المُتواضِعينَ و يُبغِضُ المُستَكبِرينَ [5]
از رسول الله (ص) روایت گردیده که زن مسکین و فقیری برای عایشه هدیه ای آورد، ولی عایشه به سبب ترحم آن را نپذیرفت. پیامبر (ص) به او فرمودند: به چه سبب آن را نپذیرفتی و متقابلا هدیه ای به او ندادی که فکر نکند او را کوچک کرده ای؟ ای عایشه! فروتن و متواضع باش چون که خداوند افراد فروتن را دوست می دارد و از مستکبرین بیزار است.
- لَو اُهدِيَ إلَيّ كُراعٌ لَقَبِلتُ، و لَو دُعِيتُ إلى ذِراعٍ لَأجَبتُ [6].
اگر که به من پاچه ای (پاچه گوسفند) هدیه شود قبول می کنم و اگر که به تناول سر دست دعوت گردم، خواهم پذیرفت.
- مَن شَفَعَ لأخيهِ شَفاعَةً فأهدى لَهُ هَدِيَّةً علَيها فقَبِلَها مِنهُ ، فَقد أتى بابا عَظيما مِن أبوابِ الرِّبا [7]
هر که وساطت برادر خویش را برای کاری انجام دهد و او به سبب آن وساطت برای او هدیه ای ببرد و او هدیه را قبول نماید، هر آن به در بزرگ و عظیمی از درب های ربا وارد گشته است.
- الهَدِيَّةُ تُورِثُ المَوَدَّةَ، و تَجدُرُ الاُخُوَّةَ، و تُذهِبُ الضَّغينَةَ، تَهادُوا تَحابُّوا [8].
هدیه دادن عامل ایجاد محبت است، برادری و اخوت را نگاه می دارد و کینه و عداوت را از میان بر می دارد. به همدیگر هدیه دهید تا دوست دار یکدیگر گردید (همدیگر را دوست داشته باشید، منظور این است که محبت میان افراد هدیه دهنده ایجاد می شود).
- تَهادَوا؛ فَإِنَّ الهَدِيَّةَ تُضَعِّفُ الحُبَّ، وتَذهَبُ بِغَوائِلِ الصَّدرِ [9].
به یکدیگر هدیه دهید، زیرا هدیه محبت و دوستی را مضاعف می کند و کینه هایی که در سینه ها هستند را از بین می برد.
هدیه دادن در کلام امامان (ع)
امام علی علیه السلام
- و اتي علي (علیه السلام) بهديه النيروز فقال عليه السلام: ما هذا؟ قالوا: يا اميرالمؤمنين اليوم النيروز، فقال عليه السلام، اصنعوا لنا كل يوم نيروزا. [10]
و برای علی (ع) هدیه ای نوروزی آوردند، ایشان فرمودند: این چیست؟ گفتند: ای امیر مومنان امروز نوروز است، پس امام (ع) فرمودند: هر روز را برای ما نوروز سازید.
- لَأن اُهدِيَ لأخِي المُسلِمِ هَدِيَّةً تَنفَعُهُ أحَبُّ إلَيَّ مِن أن أتَصَدَّقَ بمِثلِها [11].
اگر که به برادر خویش (برادر مسلمان) هدیه ای بدهم که برای او منفعت داشته باشد در نزد من بهتر از آن است که همانند آن را صدقه دهم.
- الهَدِيَّةُ تَجلِبُ المَحَبَّةَ [12].
هدیه محبت می آورد.
امام صادق (ع)
- تَهادَوا تَحابُّوا؛ فإنّ الهَدِيَّةَ تَذهَبُ بِالضَّغائنِ [13].
به هم هدیه دهید تا نسبت به یکدیگر با محبت گردید، چون که هدیه کینه ها را از میان بر می دارد.
- سألتُ أبا عبدِ اللّه ِعليه السلام عَنِ الرّجُلِ تَكونُ لَهُ الضَّيعَةُ الكَبيرَةُ، فإذا كانَ يَومُ المِهرَجانِ أو النَّيروزِ أهدَوا إلَيهِ الشَّيءَ لَيسَ هُو علَيهِم، يَتَقَرَّبونَ بذلكَ إلَيهِ، فقالَ: أ لَيسَ هُم مُصَلِّينَ؟ قلتُ: بلى، قالَ: فلْيَقبَلْ هَدِيَّتَهُم و لْيُكافِهِم؛ فإنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله قالَ: لَو اُهدِيَ إلَيَّ كُراعٌ لَقَبِلتُ و كانَ ذلكَ مِن الدِّينِ، و لَو أنَّ كافِرا أو مُنافِقا أهدى إلَيَّ وَسْقا ما قَبِلتُ و كانَ ذلكَ مِن الدِّينِ، أبَى اللّه ُ عَزَّ و جلَّ لِي زَبْدَ المُشرِكينَ و المُنافِقينَ و طَعامَهُم [14].
شخصی به نام ابراهیم کرخی روایت می کند که از امام صادق (ع) سوال کردم: مردی مالک آبادی بزرگی می باشد و چون که موعد روز جشن مهرگان یا نوروز می شود هدایایی به او داده می شوند که البته آن ها وظیفه ای در این باره ندارند (تکلیفی بر گردنشان نیست) بلکه می خواهند با این کار (هدیه دادن) خود را به او نزدیک تر کنند، حکم این گونه هدایا چیست؟ امام فرمودند: مگر آنان نماز نمی گزارند؟ پاسخ دادم: چرا. پس ایشان فرمودند: پس هدیه ی آنان را قبول کند و خود نیز در قبال آن هدیه ای به آنان دهد زیرا پیامبر خدا (ص) فرمودند: اگر که مسلمانی پاچه ی گوسفندی را برایم هدیه آورد آن را قبول می کنم و این کار جزء دین می باشد و اگر که شخص کافر و یا منافقی یک بار شتر را برایم هدیه آورد آن را نخواهم پذیرفت و این عمل جزء دین است. خداوند متعال به من رضا نداده است (اجازه نداده است) که عطا و هدیه مشرکان، افراد منافق و خوراک آن ها را قبول کنم.
منابع:
[1] الکافی: 14/144/5
[2] تنبیه الخواطر: 212/2
[3] کنزالعمال: 28892
[4] الکافی: 1/141/5
[5] کنزالعمال: 14482
[6] بحار الانوار: 3/54/77
[7] کنز العمال: 15070
[8] بحار الانوار: 2/166/77
[9] المعجم الکبیر: 393/163/25
[10] من لا یحضره الفقیه، ص 404
[11] الکافی، 12/144/5
[12] غرر الحکم، 316
[13] بحار الانوار: 1/44/75
[14] الکافی: 2/141/5