شرح دعای ششم صحیفه – بخش چهارم

در این نوشتار به ادامه شرح و تفسیر دعای ششم صحیفه سجادیه سید الساجدین (ع) خواهیم پرداخت. در این دعا امام (ع) به موضوعاتی همچون آفرینش شب و روز، تاثیر آن ها بر زندگی انسان و وظیفه مومنان در طول شبانه روز اشاره نموده و به تبین آن ها پرداخته است.

فراز پنجم دعای ششم صحیفه سجادیه

أَصْبَحْنَا وَ أَصْبَحَتِ الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا بِجُمْلَتِهَا لَكَ سَمَاؤُهَا وَ أَرْضُهَا ، وَ مَا بَثَثْتَ فِي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا، سَاكِنُهُ وَ مُتَحَرِّكُهُ، وَ مُقِيمُهُ وَ شَاخِصُهُ وَ مَا عَلَا فِي الْهَوَاءِ، وَ مَا كَنَّ تَحْتَ الثَّري.

شب را برای تو صبح نمودیم و تمامی مخلوقات (اشیاء) برای تو قدم در عرصه صبح گذاشتند، آسمان و زمینش و هر آن چه که در هر یک از آن ها قرار داده ای، ساکن و متحرک (جنبنده)، ایستاده (مقیم) و رونده اش و آن چه که در هوا بالا می رود و آن چه که زیر خاک نهان گشته است.

شرح فراز پنجم دعای ششم

مالکیت پروردگار نسبت به تمامی اشیاء و آدمیان از نوع و جنس مالکیتی که در میان ما انسان ها است، نمی باشد چون که مالکیتی که میان ما وجود دارد امری اعتباری است که از لحاظ عقلی برای سهل و راحت نمودن زندگی است به گونه ای که با از بین رفتن مالکیت فردی نسبت به چیز مشخصی، هیچ چیز در عالم خارج کم نمی گردد و تنها خود فرد امری تعلقی را از دست داده است. اما مالکیت و تصرف پروردگار اینگونه نیست و به شکلی است که اگر قرار است به زبان فلسفی بیان گردد لازم است گفته شود که مالکیت خدا اضافه اشراقی می باشد که تفاوت میان آن دو، اختلاف میان اضافه معقولی و اضافه اشراقی است. در واقع اضافه معقولی میان دو طرف است نظیر مالکیت بین مالک و مملوک اما اضافه اشراقی تنها یک طرف دارد مثل این که مملوک خود را ایجاد می کند به این معنا که میان ایجاد کننده و ایجاده شده ارتباطی وجود دارد که یکی از آنان معلول و دیگری علت است و معلول وابستگی محض به علت دارد و مستقل نمی باشد. یعنی وجود او از خدا می باشد، پس همه ی آفریده های جهان وجود و هستی شان را از مبداء خود کسب کرده اند و اگر که به تمامی آیه های قرآن و محتوا و مضمون ادعیه ها توجه گردد، می توان دریافت که آیات قرآن بر این حقیقت که پدیده ها ارتباط محض با پرودگار دارند، دلیل می باشند.

در آیه هایی چون آیه 25 سوره نور، آیه 62 سوره حج، آیه 82 سوره یونس، آیه هفت سوره اعراف و بسیاری دیگر از آیات این کتاب نورانی و همچنین در دعاهایی چون صباح آن جا که می گویند (وَأَتْقَنَ صُنْعَ الْفَلَكِ الدَّوّارِ في مَقاديرِ تَبَرُّجِه) یا دعای کمیل آن جا که ذکر شده (اَللّـهُمَّ اِنّي أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْء) یا در دعای شب عرفه آن جا که بیان شده بود: وَ بِاسْمِکَ الَّذِی رَفَعْتَ بِهِ السَّمَاوَاتِ بِلا عَمَدٍ وَ سَطَحْتَ بِهِ الْأَرْضَ عَلَى وَجْهِ مَاءٍ جَمَدٍ. می توان به این حقیقت پی برد که مبداء و منتهی همه چیز خداست و همه ی ما نشأت گرفته از او هستیم و جملگی (آدمیان و تمامی پدیده های جهان) به سوی او باز خواهیم گشت و تماما قائم به او می باشیم.

همه چیز در مالکیت پروردگار است و اگر که او برای لحظه ای نخواهد، به طور کامل نابود می شویم.

حضرت زین العابدین (ع) در ادامه می فرماید: وَ مَا بَثَثْتَ فِي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا، سَاكِنُهُ وَ مُتَحَرِّكُهُ، وَ مُقِيمُهُ وَ شَاخِصُهُ. از دعا بر می آید که در آسمان ها فرشتگانی وجود دارند که مقیم و ثابت هستند، نه ساکن و باید این را متوجه شد که میان ساکن و ثابت اختلاف وجود دارد، آن چه که ساکن است می تواند به حرکت در آید اما آن چه که ثابت است و مقیم نمی تواند، پس ثابت و مقیم، بالا و فوق عالم حرکت می باشد. در روایت ها و دعاهای موجود مضمون و محتوای عبارات به همین مسائل و موضوعات اشاره دارند، به طور مثال در خطبه اول نهج البلاغه امام علی (ع) این چنین آمده است: … سپس در میان آسمان های بالا امتیازی فراهم نمود و در هر یک تعداد زیادی از فرشتگان وجود دارند که برخی در سجده بوده و رکوع نمی کنند و بعضی رکوع کرده و بر نمی خیزند و یا قائم اند و هرگز منصرف نمی گردند … .

در این بخش از دعا امام (ع) از فرشتگانی نام برد که به شاخص از آن ها یاد شده است. در حقیقت این ها ملائکه ای هستند که از آسمان ها فرود آمده و اعمال مختلفی دارند، برخی از آنان وظیفه ی بالا بردن ارواح را دارند، برخی اعمال و کردار را کتابت و ثبت می کنند و سپس به بالا می روند و بعضی در زمان نماز بر اهل ایمان نازل شده و بر آنان واقف می گردند و اعمال نیکشان را تحت نظر دارند و یا برخی دیگر رزق و روزی مردم را فرود می آورند و …

البته در این جا باید به نکته ای توجه نمود و آن این است که هیچ گاه نباید فرشتگان را همچون یک انسان تصور نمود چون که آنان موجوداتی هستند که در تصور و ذهن بیشتر انسان ها نمی گنجند و به دلیل اینکه با حواس ظاهری نمی توان آن ها را حس نمود، قدرت فهم آنان را هر شخصی نمی تواند داشته باشد. اما این امر مجوزی برای انکارشان نیست.

در انتهای این فراز امام فرمودند: وَ مَا عَلَا فِي الْهَوَاءِ، وَ مَا كَنَّ تَحْتَ الثَّري (و آن چه که در هوا بالا می رود (در فضا شناور است) و آنچه که در زیر زمین (خاک و گِل) نهان است).

این بخش از دعا کنایه از تسلط بر عالم است که اگر پَر کاهی در عالم به حرکت در آید و یا در دل زمین فعل و انفعالاتی رخ دهد و اتفاقی (هر چند کوچک) بیفتد تماما در سیطره ی قدرت و توان مطلق خداوند است و به خواست الله می باشد.

و در آخر باید گفت که قانون‌مندی در نظام موجودات ثابت و همچنین هر گونه حرکت و سکون در نظام عالم همگی تحت ضابطه دقیق و حکیمانه می باشند که از حکمت و تدبیر خداوند متعال نشأت گرفته است.

 

موسسه قرآنی معراج النبی 

 

• تلاوت ترتیل آیه 62 سوره حج – شیخ محمد ایوب