تفسیر سوره مبارکه زلزال – بخش اول

در این نوشتار به تفسیر سوره مبارکه زلزال (زلزله) خواهیم پرداخت. این سوره نود و نهمین سوره قرآن مجید بر اساس ترتیب فعلی سوره ها است و نود و سومین سوره ای است که بر رسول اکرم (ص) نازل شده است. در این سوره خداوند متعال از در هم کوبیده شدن زمین در آستانه روز قیامت، شهادت زمین بر کردار آدمیان و رسیدن تمامی انسان ها که به دو گروه بدکار و نیکوکار تقسیم می شوند به کیفر و پاداش تمام اعمالشان (حتی کوچیکترین عمل خوب و بدی که انجام داده اند) که به دقیق بودن محاسبه و محاکمه در آن روز اشاره دارد سخن گفته است. برای این سوره کوچک و قرائت آن خواص و فضائلی بیان شده است که در امان ماندن از عذاب قبر و سختی های روز قیامت برخی از آن ها می باشند. [1]

سوره مبارکه زلزال

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا ﴿۱﴾ وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا ﴿۲﴾ وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا ﴿۳﴾ يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا ﴿۴﴾ بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا ﴿۵﴾ يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ ﴿۶﴾ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ﴿۷﴾ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ﴿۸﴾

به نام خداوند بخشنده مهربان، هنگامی که زمین شدیدا به لرزه در آید (1) و زمین بارهای سنگین خویش را خارج سازد (2) و در آن روز آدمی گوید: زمین را چه می شود؟ (چه شده که زمین اینگونه به لرزه در آمده است) (3) در آن روز زمین تمام خبرهای خود را بازگو می کند (4) چرا که پروردگار تو به او وحی نموده است (5) در آن روز مردم به شکل گروه های پراکنده (از گورها) بیرون می آیند تا اعمالشان به آنان نشان داده شود (6) پس هر که به مقدار ذره ای کار نیک انجام دهد آن را مشاهده خواهد کرد (7) و هر کس به قدر ذره ای کار و عمل زشتی مرتکب شده، آن را می بیند (8).

تفسیر سوره زلزله

سوره زلزله با بیان برخی از رخدادهای هولناک پایان این دنیا و آغاز روز قیامت شروع شده است. خداوند در آیه های نخستین این سوره می فرماید: هنگامی که زمین شدیدا به لرزه در می آید و آن گونه زیر و رو می شود که بارهای سنگینی که در درون خود دارد را خارج می سازد.

اول از همه دو واژه «زلزالها» و «اثقال» را مورد بررسی قرار می دهیم.

در آیه اول خداوند از تعبیر «زلزالها» استفاده کرده است. این تعبیر می تواند به دو چیز اشاره داشته باشد. زلزالها هم می تواند به معنای این باشد که در آن روز همه ی زمین (بر خلاف زلزله های موضعی) به لرزه در خواهد آمد و هم اینکه به زلزله وعده داده شده یعنی زلزله روز جزا اشاره داشته باشد.

در آیه دوم خداوند تعبیر «اثقال» که به معنای بارهای سنگین است را به کار برده، اما سوال این است که منظور و مقصود از بارهای سنگین چیست؟ مفسران قرآن کریم معانی و تفاسیر متعدد و مختلفی را بیان کرده اند: برخی گفته اند مقصود انسان ها هستند که با زلزله ای که رخ می دهد از قبرها به بیرون پرتاب می گردند (در آیه چهارم سوره انشقاق به این مورد اشاره شده است)، بعضی بیان داشتند که زمین گنج ها و بارهایی که در درون خویش دارد را به بیرون می ریزد و سبب می گردد که دنیا پرستان بی خبر و نا آگاه حسرت بخورند. همچنین این گمان نیز وجود دارد که مقصود خارج ساختن مواد مذابی است که در درون زمین بوده و تنها بخش کمی از آن در زمان زلزله و یا آتشفشان هایی که اتفاق می افتادند خارج شده است.

از میان سه تفسیری که بیان شد اولین تفسیر مناسب تر می باشد، اگر چه جمع میان این سه تفسیر نیز دور از نظر و بعید نمی باشد.

در آن روز آدمی از مشاهده چنین رخداد بی سابقه و هولناکی، وحشت زده می گردد و می گوید: چه می شود که زمین این گونه به لرزه افتاده و هر آنچه که در درون داشته را بیرون ریخته است؟ [2]

اگر چه برخی مفسران انسانی که در اینجا آمده را اشاره به انسان های کافری که در مسئله معاد و روز قیامت تردید دارند، دانسته اند و به آن ها تفسیر کرده اند اما ظاهرا انسان در این جا معنای وسیع تری دارد که جملگی آدمیان را شامل می گردد چون که تعجب از اوضاع زمین در روز رستاخیز ویژه کافران نمی باشد.

سوالی که در این بخش ممکن است پیش بیاید این است که این وحشت زدگی مربوط به نفخ صور اول است یا دوم؟ آن چه که از آیات به دست می آید نشان دهنده این است که این وحشت زدگی و تعجب مربوط به نفخ صور اول است که با پایان یافتن این جهان همراه است زیرا زلزله بزرگ در پایان این دنیا اتفاق می افتد.

البته به دلیل این که آیات بعدی سوره به نفخ صور دوم اشاره دارند می توان این احتمال را داد که مقصود نفخه رستاخیز و زنده گشتن اموات و خارج شدن آنان از داخل زمین (گورهایشان) می باشد.

اما به سبب این که در قرآن کریم به صورت مکرر رخدادهای دو نفخ (دمیدن در صور) با هم بیان شده اند، تفسیر اول که به نفخ اول و پایان یافتن این جهان مرتبط می باشد مناسب تر می آید و در این صورت مقصود از بارهای سنگین زمین (اثقال) معادن، گنجینه ها و مواد مذاب و سوزان داخل آن می شود.

در آیه چهارم سوره خداوند می فرماید: زمین در آن روز تمام خبر خود را بازگو می کند.

در واقع زمین در آن روز هر آنچه که از خوبی و بدی یا خیر و شر که بر او واقع شده است را تماماً بر ملا و فاش می سازد، او یکی از گواهان و شاهدان مهم بر اعمال و کردار انسان ها در روز رستاخیز و هنگام محاسبه عمل است.

در حدیثی از رسول الله (ص) اینگونه آمده که آیا می دانید مقصود از اخبار زمین (در این آیه) چیست؟ گفتند: خدا و رسول او آگاه ترند، ایشان فرمود: منظور این است که بر هر مرد و زنی شهادت می دهد که بر روی او (زمین) چه عمل و کرداری را انجام داده اند، (زمین) می گوید: فلان شخص در فلان روز فلان عمل را انجام داده است. پس این است خبر دادن زمین [3].

آیا واقعا زمین زبان باز کرده و سخن می گوید؟! یا منظور این است که آثار اعمال و کردار انسان ها بر روی زمین ظاهر می گردند؟ چون که می دانیم هر عملی که از انسان سر می زند خواه یا ناخواه آثاری را در اطراف او باقی خواهد گذاشت هر چند آن آثار محسوس نباشند درست همانند اثری که خطوط انگشتان بر دستگیره می گذارند. در روز قیامت تمامی این آثار ظاهر می شوند و نطق زمین چیزی جز این ظهور عظیم و بزرگ نمی باشد، همانطور که برخی اوقات به فردی که خواب آلود است گفته می شود که از چشمان تو پیداست که دیشب نخوابیده ای (آثار بی خوابی نمایان می شوند).

در هر صورت این رخداد موضوع عجیبی نخواهد بود زیرا امروزه و با پیشرفت علم و تکنولوژی بشر ابزاری را اختراع نمود که در همه جا و در هر لحظه می تواند صدای آدمی را ضبط یا از اعمال و کارها و خود او تصویر برداری کند و به عنوان سندی محکم و محکمه پسند در دادگاه مطرح گردد به گونه ای که نتوان آن را انکار کرد [4].

منابع:

[1] شما می توانید برای آشنایی با این سوره و فضائل آن مطلب «معرفی سوره زلزله و فضائل آن» را مطالعه فرمایید.

[2] برگرفته از معنی آیه سوم سوره زلزله

[3] تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 649

[4] در این باره احادیث بسیاری از بزرگان معصوم نقل شده اند که در این جا مجالی برای بیان آن ها وجود ندارد.

 

• تلاوت ترتیل سوره مبارکه «زلزله» با صدای استاد «احمد خلیل شاهین»

دانلود