حیا از جمله خصائل نیکوئی است که پروردگار عالمیان در وجود آدمی نهادینه کرده و در دین مبین اسلام بسیار به آن تاکید و سفارش شده است. واژه «حیا» که از ریشه «ح ی ی» یا «ح ی و» گرفته شده به معنی شرم و آزرم است و در برابر بی شرمی قرار دارد و مفهوم آن این است که فرد از انجام اعمال ناپسند به دلیل ترس داشتن از سرزنش شدن توسط دیگران خودداری نماید. این خصلت در احادیث معصومین بسیار مورد توجه قرار گرفته است. آنان حیا را زینت آدمی گفته اند و نشانه ی نجابت دانسته اند. البته به حیا در انجام امور ناپسند سفارش و توصیه کرده اند نه در انجام کارهای خوب؛ و حیا داشتن در انجام کارهای نیک نکوهش شده است.
در این مطلب گزیده ای از کلام معصومین علیهم السلام درباره حیا را که در کتب حدیثی و روایی معتبر آمده اند را برای بهره مند شدن شما قرار داده ایم.
شرم و حیا در احادیث نبوی
- الحياءُ خَيرٌ كُلُّهُ [1].
شرم و حیاء تماما خیر و خوبی است.
- اَلْإِسْلاَمُعُرْيَانٌ فَلِبَاسُهُ اَلْحَيَاءُ وَ زِينَتُهُ اَلْوَقَارُ وَ مُرُوءَتُهُ اَلْعَمَلُ اَلصَّالِحُ وَ عِمَادُهُ اَلْوَرَعُ وَ لِكُلِّ شَيْءٍ أَسَاسٌ وَ أَسَاسُ اَلْإِسْلاَمِ حُبُّنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ [2].
اسلام برهنه و عریان می باشد، پس لباس آن شرم و حیاء، زینتش وقار، مردانگی اش عمل صالح و نیک، و ستون آن پارسایی است و برای هر چیزی اساس و پایه ای است و اساس اسلام حُب ما اهل بیت است.
- أمَّا الحَياءُ فَيَتَشَعَّبُ مِنهُ اللِّينُ، و الرّأفَةُ، و المُراقَبَةُ للّه فِى السِّرِّ و العَلانيَةِ، و السَّلامَةُ، و اجتِنابُ الشَّرِّ، و البَشاشَةُ، و السَّماحَةُ، و الظَّفَرُ، و حُسنُ الثَّناءِ عَلَى المَرءِ فِى النّاسِ، فَهذا ما أصابَ العاقِلَ بِالحَياءِ، فَطُوبى لِمَن قَبِلَ نَصيحَةَ اللّه و خافَ فَضيحَتَهُ [3].
و اما از شرم و حیاء شاخه های نرم خوئی، رأفت، در نظر گرفتن خداوند در نهان و آشکار، سلامتی، اجتناب از شر و بدی، خوش رویی، بخشش، پیروزی، خوش نامی در بین مردم منشعب می گردند، این ها فایده هایی است که عاقل از شرم و حیا می برد، پس خوش به حال فردی که نصیحت خدا را پذیرفته و از رسوایی خویش بترسد.
- خَمْسٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلينَ: اَلْحَياءُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحِجامَةُ وَ السِّواكُ وَ التَّعَطُّرُ [4].
پنج چیز از سنت پیامبران است: حیاء، بردباری، حجامت، مسواک کردن و عطر زدن.
- الحياءُ عشرُ أجزاءٍ، فتسعَةٌ في النّساءِ و واحِدُ في الرّجالِ [5].
شرم و حیاء ده بخش است که نُه بخش آن در زنان و یک بخش آن در مردان می باشد.
- إذا رأيت من أخيك ثلاث خصال فارجه: الحياء و الأمانة و الصّدق و إذا لم ترها فلا ترجه [6].
اگر که از برادر خود سه خصلت دیدی پس به او امیدوار باش: شرم و حیاء، امانت داری و صداقت. و اگر که این ویژگی ها رو در او مشاهده نکردی پس به او امیدوار نباش.
- اذا أبغضَ الله عبدا ً نزَعَ مِنهُ الحياءَ. [7]
اگر که خداوند به بنده ای خشم گرفت، حیاء را از دلش بیرون می کند.
- إنَّ اللّه يُحِبُّ الحَيِىَّ الحَليمَ العَفيفَ المُتَعفِّفَ [8].
همانا خداوند متعال دوست می دارد انسان با حیای صبور عفیف، که پاکدامنی می ورزد.
- الحياء هو الدّين كلّه [9].
حیا تمامی دین است.
احادیث روایت شده از معصومین علیهم السلام درباره حیا
حضرت امیر المومنین (ع)
- اَلحَياءُ مِفتاحُ كُلِّ الخَيرِ [10].
شرم و حیاء کلید هر نوع خیر و خوبی است.
- أفضَلُ الحياءِ استحياءُك من الله [11].
برترین حیاء، شرم داشتن از خداوند است.
- ثَلاثٌ لا يُستَحيى مِنهُنَّ: خِدمَةُ الرَّجُلِ ضَيفَهُ و َقيامُهُ عَن مَجلِسِهِ لأَبيهِ و َمُعَلِّمِهِ و َطَلَبُ الحَقِّ و َإن قَلّ [12].
سه چیز است که نباید از آن ها شرم و حیاء کرد: خدمت به مهمان (مهمان نوازی)، برخاستن از جای خود در برابر پدر و معلم خود، طلب نمودن حق حتی اگر که کم باشد.
- مَن قَلَّ حياءُهُ قلَّ ورَعُهُ و مَنْ قَلَّ ورَعُهُ ماتَ قلبُهُ و مَنْ ماتَ قلبُهُ فقَدْ دَخلَ النّارَ [13].
هر کس که شرم و حیای او کم شود، پارسایی اش کم می گردد و هر که پارسایی اش کم شود، قلبش می میرد، و کسی که قلبش بمیرد به آتش جهنم وارد می شود.
- غايَةُ الحَياءِ أن يَستَحيِىَ المَرءُ مِن نَفسِهِ [14].
نهایت و غایت شرم و حیاء آن است که شخص از خود شرم داشته باشد.
امام حسن (ع)
- لا حياءَ لِمنْ لا دِينَ لَهُ [15].
شرم و حیایی نیست برای کسی که دین ندارد.
امام سجاد (ع)
- خَفِ الله تعالي لقُدرتِهِ عليكَ و استَحْيِ منهُ لقُرْبِهِ منك [16].
از خداوند متعال به سبب قدرتی که بر تو دارد بترس و به سبب نزدیکی اش به تو از او شرم داشته باش.
امام جعفر صادق (ع)
- الحياءُ علي وجهين فَمِنْهُ ضعفٌ و منه قوَّةٌ و اسلامٌ و ايمانٌ [17].
حیاء بر دو صورت است، یک نوع آن به سبب ناتوانی و نوعی از آن از روی قدرت، اسلام و ایمان است.
- لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا حَيَاءَ لَه [18].
ایمانی برای کسی که شرم و حیائی نداشته باشد نیست.
امام موسی کاظم (ع)
- استَحيوُا من الله في سرائِركم كما تستحيوُنَ من النّاسِ في علانيّكم [19].
از خداوند متعال در نهان و خلوت خود شرم داشته باشید همان گونه که در آشکار از مردم حیاء دارید.
- اَلحَياءُ مِنَ الايمانِ وَ الايمانُ فِى الجَنَّةِ و َالبَذاءُ مِنَ الجَفاءِ وَ الجَفاءُ فِى النّارِ [20].
شرم و حیاء از ایمان است و ایمان در بهشت است و بد زبانی از جفا و بی مهری است و بی مهری در آتش (جهنم) است.
منابع:
[1] معاني الأخبار: ص 409، ح 92
[2] الکافي، جلد 2، صفحه 46
[3] تحف العقول صفحه 17
[4] نهج الفصاحه صفحه 462 ، حدیث 1463
[5] كنز العمال، حدیث 5769
[6] نهج الفصاحه صفحه 193، حدیث 205
[7] كنز العمال، جلد 3، صفحه 126
[8] كافى (ط-الاسلامیه) ج 2، ص 112، ح 8
[9] نهج الفصاحة ص 453 ، ح 1428
[10] شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ج 1، ص 93، ح 340
[11] تصنيف غررالحكم، صفحه 257، حدیث 5451
[12] تصنیف غررالحکم و دررالکلم صفحه69 ، حدیث 978
[13] تحف العقول، صفحه 100
[14] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 236 ، ح 4758
[15] بحار الأنوار :ج 78، ص 111، ح 6
[16] بحار الانوار، جلد 71، صفحه 336
[17] تحف العقول، صفحه 418
[18] كافي (ط – الإسلامية) جلد 2، صفحه 106، ح 5
[19] تحف العقول، صفحه 394
[20] تحف العقول صفحه 394