شرح و تفسیر سوره مبارکه قارعه – بخش اول

قیامت

سی امین سوره ای که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده، سوره قارعه می باشد. این سوره حاوی یازده آیه است و خداوند متعال در آن از اوضاع و احوال انسان ها در قیامت سخن گفته است. این سوره نیز همچون دیگر سوره ها و آیات قرآن کریم علاوه بر معنای ظاهری در بطن خود حاوی نکات مهم و سرنوشت ساز است که تنها با تأمل و تفکر در معانی و تفاسیری که برای آن وجود دارد می توان به آن ها دست یافت. به همین دلیل در این مطلب به شرح و تفسیر سوره قارعه که برگرفته از تفسیر نمونه است خواهیم پرداخت.

سوره قارعه
سوره قارعه

سوره قارعه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، الْقَارِعَةُ ﴿۱﴾، مَا الْقَارِعَةُ ﴿۲﴾، وَ مَا أَدْرَاكَ مَا الْقَارِعَةُ ﴿۳﴾، يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ ﴿۴﴾، وَ تَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ ﴿۵﴾، فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ ﴿۶﴾، فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ ﴿۷﴾، وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ ﴿۸﴾، فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ ﴿۹﴾، وَ مَا أَدْرَاكَ مَا هِيَهْ ﴿۱۰﴾، نَارٌ حَامِيَةٌ ﴿۱۱﴾.

به نام خداوند بخشاینده ی بخشایشگر، قارعه (آن حادثه کوبنده) (1)، و قارعه چیست؟ (2)، و تو چه میدانی که قارعه (آن حادثه کوبنده) چیست (3)، روزی که مردم همانند پروانه های پراکنده خواهند بود (4)، و کوه ها همانند پشم زده شده (حلاجی شده) متلاشی گردد (5)، و اما کسی که ترازوهای اعمالش سنگین و با ارزش است (6)، پس در یک زندگانی خوش خواهد بود (7)، و اما شخصی که ترازوی اعمالش سبک است (8)، پناهگاه او هاویه (مراد جهنم است) است (9)، و تو چه می دانی که هاویه (دوزخ) چیست (چطور می توانی سختی های هاویه را تصور کنی)؟! (10)، (هاویه) آتشی سوزان است (11).

تفسیر سوره قارعه

در این قسمت به تفسیر و شرح آیات این سوره که در توصیف قیامت و روز جزا می باشند، می پردازیم.

در آیات ابتدایی سوره، خداوند متعال می فرماید: آن حادثه کوبنده (قارعه)، قارعه چیست؟ و تو چه می دانی قارعه چیست.

واژه قارعة از ریشه «قرع» که بر وزن فرع است و در معنای کوبیدن چیزی بر چیزی دیگر است، به طوری که از آن کوبش، صدا و آوای شدیدی بلند شود (تازیانه و چکش را به همین سبب مقرعه گفته اند). به هر حادثه مهم و سخت و دشوار قارعة گویند.

با توجه به آیات دوم و سوم سوره و تعبیرهای به کار رفته می توان فهمید که این حادثه به اندازه ای بزرگ و شدید است که بُعد و اندازه آن به فکر هیچ کس حتی رسول الله (ص) که خداوند در این این آیات ایشان را مخاطب قرار داده، خطور نمی کند. بسیاری از مفسران بیان نموده اند که واژه قارعة از نام های روز جزا (قیامت) است اما دقیق نگفته اند که این واژه و تعبیر به مقدمات روز قیامت که عالم هستی درهم کوبیده می شود، خورشید و ماه تاریک می شود و دریاها بر افروخته می گردند اشاره دارد یا به بخش دوم قیامت که زنده شدن اموات است. اگر که منظور بخش اول و مقدمات قیامت است که انتخاب این تعبیر و واژه مناسب است و اگر که منظور از قارعه بخش دوم قیامت است تعبیر کوبنده و قارعه به این دلیل به کار رفته است که وحشت و ترس آن روز سبب کوبش دل ها می گردد.

آیه های بعدی نیز برخی متناسب با مقدمات قیامت هستند و بعضی با زنده شدن اموات و اتفاقات پس از آن تناسب و هم‌خوانی دارند. اما در مجموع احتمال این است که به ابتدای قیامت اشاره دارد، هرچند در این آیه ها هر دو حادثه پشت سر هم، همانند دیگر آیات قرآن کریم که از قیامت و روز جزا خبر داده اند، بیان شده اند.

سپس خداوند در آیه چهارم و در توصیف روز قیامت می فرماید: روزی که مردم مثل پروانه های پراکنده و حیران به هر سمت و سوئی می روند.

واژه «فراش» جمع فراشة است که اکثریت گفته اند به معنی پروانه است اما برخی نیز آن را به «ملخ» تفسیر کرده اند و احتمال است که این معنی از آیه 7 سوره قمر، آنجا که گفته شده «آن ها در حالی که چشمهایشان از شدت ترس و وحشت فرو افتاده همانند ملخ هایی پراکنده از گورها خارج می شوند.»، گرفته شده است زیرا معنای لغوی فراشة، پروانه می باشد.

در هر حال تشبیه انسان ها در آن روز به پروانه ها به این دلیل است که پروانه ها به طور معمول دیوانه وار خود را به آتش می اندازند و بدکاران نیز خود را در آتش جهنم خواهند انداخت.

البته این احتمال نیز وجود دارد که تشبیه آدمی به پروانه به سرگردانی و حیرت ویژه ای اشاره دارد که در روز قیامت همه ی آدمیان به آن دچار می گردند.

قیامت
قیامت

و اگر که واژه فراش، به معنای ملخ ها باشد تشبیه انسان ها به آن ها در روز قیامت می تواند به حرکت نامنظم آن ها ربط داشته باشد. در واقع اکثر پرندگان در حرکت گروهی به شکل دسته جمعی مسیر مشخصی را پرواز می کنند به جز ملخ ها که در پروازهای گروهی مسیر معینی نداشته و هر یک از آن ها به سمت و سوئی می رود.

در آیه پنجم نیز خدا توصیف دیگری از قیامت را بیان نموده است. خداوند متعال از متلاشی شدن کوه ها سخن گفته است، او می فرماید: و کوه ها همانند پشم زده شده (حلاجی شده) متلاشی گردد.

کلمه «عهن» بر وزن ذهن به معنای پشمی است که رنگ شده است و واژه «مَنفوش» کلمه ای است که برای گستردن پشم استفاده می گردد که به طور عمده توسط ابزاری مخصوص که برای زدن پشم به کار گرفته می شود، انجام می گردد.

در روز قیامت و بر اساس آیات قرآن کریم کوه ها در آستانه روز جزاء ابتدا به حرکت در آمده، سپس درهم کوبیده شده و متلاشی می شوند و در نهایت به شکل غباری در آسمان در خواهند آمد که در این آیه خداوند آن ها را به پشم هایی که رنگی اند و حلاجی شده اند تشبیه کرده است، پشمی که به همراه تند باد به حرکت در آمده و تنها از آن رنگی آشکار است و این آخرین مرحله متلاشی شدن کوه ها می باشد.

بیان شده که این تعبیر احتمال دارد که به رنگ های گوناگون کوه ها اشاره داشته باشد زیرا هر یک از کوه های روی کره زمین رنگ ویژه ای دارد.

با تفسیر این آیه می توان دریافت که در آیه های نخستین این سوره از مراحل ابتدایی قیامت یعنی پایان یافتن جهان سخن گفته شده است.

  • تلاوت تحقیق مجودّ سوره قارعه توسط محمد محمود طبلاوی

 

دانلود

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *