سوره عصر صد و سومین سوره قرآن کریم بر اساس ترتیب کنونی و سیزدهمین سوره ای است که بر دل و جان حضرت رسول (ص) نازل گردید. این سوره مکی است و جزو مفصلات قرآن به شمار می رود.
در مطلب «شأن نزول و فضیلت سوره عصر» به فضیلت و آثار تلاوت این سوره و همچنین شأن نزول و محتوایی که دارد پرداخته شده است و در ادامه می خواهیم به تفسیر و شرح بخشی از آن بپردازیم.
سوره مبارکه والعصر
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
وَالْعَصْرِ (1) إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ (2) إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (3)
به نام خداوند بخشاینده بخشایشگر، قسم به عصر (دوران ظهور اسلام) (1) بدون شک انسان در زیان کاری بزرگی می باشد (2) مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای خوب انجام داده اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و به صبر توصیه و سفارش نموده اند (3)
تفسیر سوره عصر [1]
خداوند متعال چندین سوره قرآن را با سوگند و قسم آغاز نموده است که سوره عصر یکی از آن ها می باشد. در آغاز این سوره حق تعالی می فرماید: قسم به عصر. کلمه «عصر» در اصل به معنای فشردن بوده و هست (در زبان عربی) و پس از آن به زمان عصر اطلاق گردید، زیرا اعمال روزانه و برنامه ها در آن فشرده می شوند. بعد از آن این کلمه در معنای زمان و دوران تاریخ انسان و یا قسمی از زمان نظیر دوران ظهور اسلام و همانند آن ها به کار رفت، و به دلیل این اختلاف در معنی واژه عصر، در تفسیر این بخش از سوره، مفسران احتمالات بسیاری را ذکر کرده اند که در این جا به آن ها اشاره خواهیم کرد.
- برخی از مفسران گفته اند که واژه عصر به همان وقت عصر اشاره دارد زیرا آیاتی در قرآن وجود دارند که خداوند در آن ها به ابتدای روز سوگند یاد کرده است [2]. این قَسم به سبب اهمیتی است که این وقت از شبانه روز دارد زیرا که در آن زمان از روز نظام زندگی و حیات آدمیان دگرگون شده و تغییر می کند، اعمال روزانه پایان یافته، جانداران (پرندگان و حیوانات) به لانه های خود باز گشته، آفتاب غروب نموده، ماه سر برآورده و شب کم کم از راه می رسد. این همه تغییر آدمی را متوجه توانایی و قدرت نامتناهی پروردگار که بر تمام عالم هستی حاکم است، می کند. در واقع می توان گفت این دگرگونی در آن زمان و وقت مشخص، آیتی از آیه ها و نشانه های خداوند عز و جل است، که سزاوار سوگند و قَسم می باشد.
- بعضی از تفسیر کنندگان کلمه ی عصر را کل زمان و تاریخ بشر می دانند و بیان کرده اند که تاریخ بشر پر از درس و عبرت و رخدادهای هشدار دهنده است و به همین سبب عظمتی ستودنی دارد که شایسته و سزاوار سوگند خداوند می باشد.
- برخی دیگر از مفسران بر این امر اتفاق نظر دارند که واژه عصر بر بخش ویژه ای از زمان نظیر دوران ظهور اسلام و پیامبر (ع) یا زمان قیام حضرت مهدی (عج) که مشخصه های خاص و عظمت ویژه ای را در تاریخ حیات بشر دارند، اشاره دارد و سوگند به آن دوران شده است.
- مفسران دیگری معنای اصلی واژه را که فشردن است در نظر گرفته و قَسم خداوند را ناظر بر فشارها و مشکلاتی که در طول حیات آدمیان اتفاق می افتند و آنان را از خواب غفلت بیدار می سازد و یاد خدا را در دل آنان روشن می سازد و روح مقاومت را در آن ها پرورش می دهد، می دانند.
- برخی گفته اند عصر به انسان های کامل که عصاره ی جهان خلقت می باشند اشاره دارد.
- و در آخر گروهی واژه «عصر» را ناظر بر نماز عصر دانسته اند و علتش را اهمیت خاص این نماز در میان دیگر نمازها بیان کرده اند زیرا آنان «صلاة وسطی» را که در قرآن کریم، خداوند بر آن تاکید کرده است را نماز عصر گفته اند.
تفاسیری که مفسران مختلف درباره آیه اول سوره عصر بیان کرده اند هیچ یک با دیگری در تضاد نمی باشد و احتمال می رود تمام آن ها در معنای آیه قابل جمع باشند و قَسم به تمام اموری که در بالا ذکر شد، یاد شود.
مناسب ترین آن ها را می توان همان معنای زمان و تاریخ حیات بشر به خاطر اینکه زیان انسان ها در زندگی نتیجه گذر عمرشان است، و یا زمان ظهور اسلام و پیامبر اکرم (ص) به سبب نزول برنامه ای چهار ماده ای ذکر شده در این سوره در آن روزگار، در نظر گرفت زیرا سوگندها و قَسم هایی که در قرآن وجود دارند همیشه با مطلب و موضوعی که سوگند به سبب آن گفته شده، مرتبط و متناسب می باشد.
منابع:
[1] برگرفته از تفسیر نمونه
[2] آیه اول سوره ضحی و آیه 34 سوره مدثر نمونه هایی از سوگند و قسم به زمان های اولیه روز هستند.
-
تلاوت ترتیل سوره مبارکه عصر – شیخ محمود عبدالحکم
